RHAN 5CODI FFIOEDD AC ASESIADAU ARIANNOL
Codi ffioedd am ddiwallu anghenion
59Pŵer i osod ffioedd
(1)
Caiff awdurdod lleol ei gwneud yn ofynnol i berson dalu ffi i’r awdurdod am ddarparu neu drefnu i ddarparu gofal a chymorth neu (yn achos gofalwr) cymorth o dan adrannau 35 i 45 i ddiwallu anghenion person.
(2)
Caiff ffi a osodir o dan is-adran (1) gwmpasu dim mwy na’r gost y mae’r awdurdod lleol yn ei thynnu wrth ddiwallu’r anghenion y mae’r ffi yn gymwys iddynt.
(3)
Ond pan fo awdurdod lleol yn diwallu anghenion am fod adran 35(4)(b)(i), 36, 38, 41(2), (4) neu (6)(a)(i), 43(2) neu (4)(a)(i) neu 45 yn gymwys, caiff ei gwneud yn ofynnol i berson dalu ffi i’r awdurdod (yn ychwanegol at unrhyw ffi a osodir o dan is-adran (1)) am sefydlu’r trefniadau ar gyfer diwallu’r anghenion hynny.
(4)
Mae pŵer awdurdod lleol i osod ffi o dan yr adran hon yn ddarostyngedig i’r canlynol—
(a)
y ddarpariaeth a wneir mewn rheoliadau o dan adran 61 neu 62 (os oes rhai), a
(b)
dyletswyddau’r awdurdod o dan adrannau 63, 66 a 67 (os ydynt yn gymwys).
60Personau y caniateir i ffioedd gael eu gosod arnynt
(1)
Mae’r adran hon yn disgrifio’r personau y caniateir i ffioedd gael eu gosod arnynt o dan adran 59.
(2)
Caniateir i ffi am ddarparu neu drefnu i ddarparu gofal a chymorth i ddiwallu anghenion oedolyn, neu ar gyfer sefydlu’r trefniadau ar gyfer y gofal a’r cymorth hwnnw, gael ei gosod ar yr oedolyn hwnnw.
(3)
Caniateir i ffi am ddarparu neu drefnu i ddarparu gofal a chymorth i ddiwallu anghenion plentyn, neu ar gyfer sefydlu’r trefniadau ar gyfer y gofal a’r cymorth hwnnw, gael ei gosod—
(a)
pan fo’r gofal a chymorth yn cael eu darparu i blentyn, ar oedolyn sydd â chyfrifoldeb rhiant dros y plentyn hwnnw;
(b)
pan fo anghenion y plentyn am ofal a chymorth yn cael eu diwallu drwy ddarparu rhywbeth i oedolyn, ar yr oedolyn hwnnw.
(4)
Caniateir i ffi am ddarparu neu drefnu i ddarparu cymorth i ddiwallu anghenion gofalwr, neu am sefydlu’r trefniadau ar gyfer y cymorth hwnnw, gael ei gosod—
(a)
pan fo’r cymorth yn cael ei ddarparu i ofalwr sy’n oedolyn, ar y gofalwr hwnnw;
(b)
pan fo’r cymorth yn cael ei ddarparu i ofalwr sy’n blentyn, ar oedolyn sydd â chyfrifoldeb rhiant dros y gofalwr hwnnw;
ond mae hyn yn ddarostyngedig i is-adran (5).
(5)
Pan fo anghenion gofalwr am gymorth yn cael eu diwallu drwy ddarparu gofal a chymorth i berson y mae’r gofalwr yn darparu, neu’n bwriadu darparu, gofal iddo, nid yw is-adran (4) yn gymwys; caniateir i ffi am ddarparu, neu drefnu i ddarparu, y cymorth hwnnw, neu am sefydlu’r trefniadau ar gyfer y cymorth hwnnw, gael ei gosod yn lle hynny—
(a)
pan fo anghenion y gofalwr am gymorth yn cael eu diwallu drwy ddarparu gofal a chymorth i oedolyn, ar yr oedolyn hwnnw;
(b)
pan fo anghenion y gofalwr am gymorth yn cael eu diwallu drwy ddarparu gofal a chymorth i blentyn, ar oedolyn sydd â chyfrifoldeb rhiant dros y plentyn hwnnw.
61Rheoliadau ynghylch arfer pŵer i osod ffi
(1)
Caiff rheoliadau wneud darpariaeth ar gyfer ac mewn cysylltiad ag arfer pŵer i osod ffi o dan adran 59.
(2)
Caiff y rheoliadau (ymhlith pethau eraill) wneud darpariaeth am swm y ffi y caniateir ei gosod o dan adran 59(1); a chaiff y rheoliadau (gan ddibynnu ar adran 196(2)) wneud hynny drwy, er enghraifft—
(a)
pennu uchafswm y caniateir ei osod am ofal a chymorth, neu (yn achos gofalwyr) gymorth, o fath penodedig neu gyfuniad penodedig o bethau o’r fath, neu fformiwla neu ddull i ddyfarnu’r uchafswm hwnnw;
(b)
ei gwneud yn ofynnol i awdurdod lleol bennu ffi am ofal a chymorth, neu (yn achos gofalwyr) gymorth, o fath penodedig neu gyfuniad penodedig o bethau o’r fath drwy gyfeirio at gyfnod amser penodedig;
(c)
pennu, yn achos ffi y cyfeiriwyd ati ym mharagraff (a), uchafswm y caniateir ei osod, neu fformiwla neu ddull i benderfynu’r uchafswm hwnnw.
(3)
Caiff y rheoliadau (ymhlith pethau eraill) wneud darpariaeth am swm y ffi y caniateir ei gosod o dan adran 59(3); a chaiff y rheoliadau (gan ddibynnu ar adran 196(2)) wneud hynny, er enghraifft, drwy bennu uchafswm y caniateir ei osod am sefydlu trefniadau—
(a)
mewn amgylchiadau penodedig, neu
(b)
ar gyfer personau o ddisgrifiad penodedig.
62Rheoliadau yn datgymhwyso pŵer i osod ffi
Caiff rheoliadau ddatgymhwyso pŵer awdurdod lleol i osod ffi o dan adran 59(1) neu (3) (ac felly cânt ei gwneud yn ofynnol i awdurdod lleol ddiwallu anghenion o dan adrannau 35 i 45 yn rhad ac am ddim); a chaiff y rheoliadau (gan ddibynnu ar adran 196(2)) ei gwneud yn ofynnol i awdurdod lleol wneud hynny, er enghraifft, pan fo’r gofal a’r cymorth, neu (yn achos gofalwyr) y cymorth—
(a)
o fath penodedig;
(b)
yn cael ei ddarparu neu ei drefnu o dan amgylchiadau penodedig;
(c)
yn cael ei ddarparu i bersonau o ddisgrifiad penodedig, neu’n cael ei drefnu ar eu cyfer;
(d)
yn cael ei ddarparu neu ei drefnu am gyfnod penodedig yn unig.
63Dyletswydd i gynnal asesiad ariannol
(1)
Mae’r adran hon yn gymwys mewn perthynas â pherson y mae awdurdod lleol yn credu y byddai’n gosod ffi arno o dan adran 59, pe bai’n diwallu anghenion person am ofal a chymorth neu anghenion gofalwr am gymorth.
(2)
Rhaid i’r awdurdod lleol asesu lefel adnoddau ariannol y person er mwyn dyfarnu a fyddai’n rhesymol ymarferol i’r person dalu’r ffi safonol (ond mae hynny’n ddarostyngedig i adran 65).
(3)
Yn y Rhan hon ystyr “ffi safonol” yw’r swm y byddai awdurdod lleol yn ei godi o dan adran 59 pe na châi unrhyw ddyfarniad ei wneud o dan adran 66 ynghylch gallu person i dalu’r swm hwnnw.
(4)
Cyfeirir at asesiad o dan yr adran hon yn y Ddeddf hon fel “asesiad ariannol”.
64Rheoliadau am asesiadau ariannol
(1)
Rhaid i reoliadau wneud darpariaeth ar gyfer cynnal asesiadau ariannol ac mewn perthynas â’u cynnal.
(2)
Rhaid i’r rheoliadau wneud darpariaeth ar gyfer—
(a)
cyfrifo incwm;
(b)
cyfrifo cyfalaf.
(3)
Caiff y rheoliadau wneud darpariaeth hefyd ar gyfer y materion canlynol (ymhlith materion eraill)—
(a)
trin, neu beidio â thrin, symiau o fath penodedig fel incwm neu fel cyfalaf;
(b)
achosion neu amgylchiadau lle y mae person i’w drin fel un a chanddo adnoddau ariannol sy’n uwch na lefel benodedig (a’r rhain yn achosion neu’n amgylchiadau a all gynnwys, er enghraifft, achosion lle y mae’r person sy’n cael ei asesu wedi methu â darparu i’r awdurdod lleol, pan ofynnwyd iddo wneud hynny, wybodaeth neu ddogfennau sydd ym meddiant y person neu o dan ei reolaeth);
(c)
achosion neu amgylchiadau lle y mae’n rhaid neu y caniateir i asesiad ariannol newydd gael ei gynnal.
65Rheoliadau’n datgymhwyso’r ddyletswydd i gynnal asesiad ariannol
Caiff rheoliadau wneud darpariaeth am amgylchiadau lle nad yw’n ofynnol i awdurdod lleol (er gwaethaf adran 63) gynnal asesiad ariannol.
66Dyfarniad ynghylch gallu person i dalu ffi
(1)
Pan fo awdurdod lleol wedi cynnal asesiad ariannol—
(a)
rhaid i’r awdurdod ddyfarnu, yng ngoleuni’r asesiad, a fyddai’n rhesymol ymarferol i’r person a aseswyd dalu’r ffi safonol am y gofal a’r cymorth neu (yn achos gofalwyr) y cymorth y byddai ffi’n cael ei gosod arno mewn cysylltiad â hwy neu ef, a
(b)
os yw’r awdurdod yn dyfarnu na fyddai’n rhesymol ymarferol i’r person a aseswyd dalu’r ffi safonol, rhaid i’r awdurdod ddyfarnu’r swm (os oes un) y byddai’n rhesymol ymarferol i’r person hwnnw ei dalu am y gofal a’r cymorth hwnnw neu’r cymorth hwnnw.
(2)
Yn yr adran hon ystyr “y person a aseswyd” yw’r person y mae ei adnoddau ariannol wedi eu hasesu o dan adran 63.
(3)
Rhaid i reoliadau wneud darpariaeth am wneud dyfarniadau o dan is-adran (1).
(4)
Rhaid i’r rheoliadau ei gwneud yn ofynnol i awdurdod lleol benderfynu, mewn achos lle y mae adnoddau ariannol person (p’un ai incwm, cyfalaf, neu gyfuniad o’r ddau) yn uwch na lefel benodedig, y byddai’n rhesymol ymarferol i’r person hwnnw dalu’r ffi safonol.
(5)
Cyfeirir at y lefel a bennir at ddibenion is-adran (4) yn y Ddeddf hon fel “y terfyn ariannol”.
(6)
Caiff y rheoliadau ei gwneud yn ofynnol i awdurdod lleol ddyfarnu na fyddai’n rhesymol ymarferol i’r person a aseswyd dalu unrhyw swm am y gofal a’r cymorth neu (yn achos gofalwyr) y cymorth a fyddai’n lleihau incwm neu gyfalaf y person islaw lefelau penodedig; a chaiff y rheoliadau, (gan ddibynnu ar adran 196(2)) bennu lefelau gwahanol—
(a)
ar gyfer incwm ac ar gyfer cyfalaf,
(b)
ar gyfer amgylchiadau gwahanol, ac
(c)
ar gyfer disgrifiadau gwahanol o bersonau.
(7)
Caiff y rheoliadau wneud darpariaeth hefyd (ymhlith pethau eraill) am achosion neu amgylchiadau lle y mae’n rhaid i awdurdod lleol, neu lle y caiff, ddisodli dyfarniad â dyfarniad newydd.
(8)
Mae dyfarniad o dan is-adran (1) yn cael effaith o ddyddiad y mae’r awdurdod lleol yn barnu ei fod yn rhesymol (a chaniateir iddo fod yn ddyddiad cyn yr un y gwnaed y dyfarniad arno); ond mae hynny’n ddarostyngedig i unrhyw ddarpariaeth a wneir mewn rheoliadau o dan is-adran (9).
(9)
Caiff rheoliadau wneud darpariaeth ynglŷn â’r dyddiad y mae dyfarniad o dan is-adran (1) i gael effaith ohono (a chaiff gynnwys darpariaeth i ddyfarniad gael effaith o ddyddiad cyn yr un pan gafodd ei wneud).
(10)
Pan fo dyfarniad yn disodli dyfarniad sy’n bodoli eisoes, mae’r dyfarniad sy’n bodoli eisoes yn parhau i gael effaith hyd nes y bydd y dyfarniad newydd yn cael effaith.
(11)
At ddibenion is-adran (10), mae dyfarniad yn disodli dyfarniad sy’n bodoli eisoes os yw’n ymwneud â’r un person a’r un gofal a chymorth neu (yn achos gofalwyr) yr un cymorth.
67Dyletswydd i roi effaith i ddyfarniad ynghylch gallu i dalu ffi
(1)
Rhaid i awdurdod lleol roi effaith i ddyfarniad o dan adran 66 wrth osod ffioedd o dan adran 59.
(2)
Ond caiff rheoliadau wneud darpariaeth ynghylch amgylchiadau lle nad yw’r ddyletswydd o dan is-adran (1) yn gymwys.
68Cytundebau ar daliadau gohiriedig
(1)
Caiff rheoliadau bennu ym mha achosion neu o dan ba amgylchiadau neu amodau y caiff awdurdod lleol, neu y mae’n rhaid i awdurdod lleol, ymrwymo i gytundeb ar daliadau gohiriedig gyda pherson y mae’n ofynnol iddo (neu y mae’n mynd i fod yn ofynnol iddo) dalu ffi o dan adran 59.
(2)
Mae cytundeb ar daliad gohiriedig yn gytundeb—
(a)
y mae’r awdurdod lleol yn cytuno odano i beidio â’i gwneud yn ofynnol i swm gofynnol y person gael ei dalu tan yr amser sy’n cael ei bennu yn y rheoliadau neu ei ddyfarnu’n unol â hwy, a
(b)
y mae’r person yn cytuno odano i roi i’r awdurdod lleol arwystl dros fuddiant y person yn ei gartref i sicrhau bod swm gofynnol y person yn cael ei dalu.
(3)
Swm gofynnol y person yw’r hyn o’r ffi y mae’n ofynnol i’r person (neu y mae’n mynd i fod yn ofynnol iddo) ei dalu o dan adran 59 ag a bennir yn y rheoliadau neu a ddyfernir yn unol â hwy.
(4)
Caiff y rheoliadau ei gwneud yn ofynnol neu ganiatáu i’r awdurdod lleol godi—
(a)
llog ar swm gofynnol y person;
(b)
unrhyw swm cysylltiedig â chostau gweinyddol yr awdurdod lleol a bennir yn y rheoliadau neu a ddyfernir yn unol â hwy;
(c)
llog ar swm a godir o dan baragraff (b).
(5)
Caiff y rheoliadau ddarparu bod y llog y cyfeiriwyd ato yn is-adran (4)(a) i’w godi drwy gyfrwng rhwymedigaeth yn y cytundeb ar daliad gohiriedig ac i’w drin yn yr un ffordd â swm gofynnol y person.
(6)
Caiff y rheoliadau—
(a)
pennu costau sydd, neu nad ydynt, i’w hystyried yn gostau gweinyddol at ddibenion is-adran (4)(b);
(b)
darparu bod swm y cyfeiriwyd ato yn is-adran (4)(b) neu fod llog y cyfeiriwyd ato yn is-adran (4)(c) i’w godi drwy gyfrwng rhwymedigaeth yn y cytundeb ar daliad gohiriedig ac i’w drin yn yr un ffordd â swm gofynnol y person.
(7)
Ni chaiff yr awdurdod lleol godi llog o dan reoliadau a wneir o dan is-adran (4) yn ôl cyfradd sy’n uwch na’r gyfradd a bennir yn y rheoliadau neu a ddyfernir yn unol â hwy.
(8)
Rhaid i’r rheoliadau wneud darpariaeth ynghylch hyd y cytundeb ac ar gyfer ei derfynu gan y naill barti neu’r llall; rhaid i’r rheoliadau, ymhlith pethau eraill, alluogi’r person i’w derfynu a therfynu’r arwystl y mae’n rhoi effaith iddo drwy—
(a)
hysbysu’r awdurdod lleol, a
(b)
talu i’r awdurdod y swm llawn y mae’r person yn atebol i’w dalu mewn cysylltiad â swm gofynnol y person ac unrhyw swm a godir o dan reoliadau a wneir yn rhinwedd is-adran (4).
(9)
Caiff y rheoliadau wneud darpariaeth am hawliau a rhwymedigaethau’r awdurdod lleol a’r person pan fo’r person yn gwaredu’r buddiant y mae’r cytundeb yn ymwneud ag ef ac yn caffael buddiant mewn eiddo arall yng Nghymru neu Loegr; caiff y rheoliadau, er enghraifft, wneud darpariaeth—
(a)
i’r awdurdod lleol beidio â’i gwneud yn ofynnol i’r symiau y cyfeiriwyd atynt yn is-adran (8)(b) gael eu talu tan yr amser a bennir yn y rheoliadau neu a ddyfernir yn unol â hwy, a
(b)
i’r person roi i’r awdurdod lleol arwystl dros ei fuddiant yn yr eiddo arall.
(10)
Mae cyfeiriad at gartref person yn gyfeiriad at yr eiddo y mae’r person yn ei feddiannu fel ei unig neu brif breswylfa; ac mae cyfeiriad at fuddiant person mewn eiddo yn gyfeiriad at fuddiant cyfreithiol neu lesiannol y person yn yr eiddo hwnnw.
(11)
Caiff rheoliadau gymhwyso’r adran hon, gydag addasiadau neu hebddynt, er mwyn galluogi person i gytuno i roi arwystl dros fuddiant y person mewn eiddo yng Nghymru neu Loegr yr oedd yn arfer ei ddefnyddio fel ei unig neu brif breswylfa.
Codi ffi am wasanaethau ataliol a chynhorthwy
69Codi ffi am wasanaethau ataliol a chynhorthwy
(1)
Caiff rheoliadau wneud darpariaeth ynghylch ffioedd—
(a)
am wasanaethau a ddarperir o dan adran 15;
(b)
am gynhorthwy a ddarperir o dan adran 17.
(2)
Ond ni chaniateir i’r rheoliadau wneud darpariaeth—
(a)
sy’n galluogi gosod ffi am wasanaethau neu gynhorthwy y mae ffi wedi ei gosod mewn cysylltiad â hwy o dan adran 59,
(b)
sy’n galluogi ffi i gwmpasu unrhyw beth ac eithrio’r gost a dynnir wrth ddarparu’r gwasanaethau neu’r cynhorthwy y mae’r ffi yn ymwneud â hwy, neu
(c)
sy’n galluogi gosod ffi ar blentyn.
Gorfodi dyledion
70Adennill costau, llog etc
(1)
Gellir adennill unrhyw swm sy’n ddyledus i awdurdod lleol o dan y Rhan hon gan yr awdurdod fel dyled sy’n ddyledus iddo.
(2)
Ond nid yw is-adran (1) yn gymwys mewn achos lle y gellid ymrwymo i gytundeb ar daliadau gohiriedig, yn unol â rheoliadau o dan adran 68, oni bai—
(a)
bod yr awdurdod lleol wedi ceisio ymrwymo i gytundeb o’r fath â’r person y mae’r swm yn ddyledus ganddo, a
(b)
bod y person hwnnw wedi gwrthod.
(3)
Gellir adennill yn ddiannod fel dyled sifil swm y gellir ei adennill gan awdurdod lleol o dan is-adran (1) (ond nid yw hynny’n effeithio ar unrhyw ddull arall o’i adennill).
(4)
Gellir adennill swm o dan yr adran hon o fewn chwe blynedd i’r dyddiad y daw’r swm yn ddyledus i’r awdurdod lleol.
(5)
Pan fo person a grybwyllir yn is-adran (6) yn camliwio neu’n methu â datgelu (p’un ai’n dwyllodrus neu fel arall) i awdurdod lleol unrhyw ffaith o bwys mewn cysylltiad â darpariaethau’r Rhan hon, mae’r symiau canlynol yn ddyledus i’r awdurdod gan y person hwnnw—
(a)
unrhyw wariant a dynnir gan yr awdurdod o ganlyniad i’r camliwio neu’r methiant, a
(b)
unrhyw swm y gellir ei adennill o dan yr adran hon ac nad yw’r awdurdod wedi ei adennill o ganlyniad i’r camliwio neu’r methiant.
(6)
Y personau yw—
(a)
oedolyn—
(i)
y mae’n ymddangos i’r awdurdod lleol y mae arno anghenion am ofal a chymorth neu (yn achos gofalwr) am gymorth o dan Ran 3, a
(ii)
y mae ganddo’r galluedd i ddeall p’un a allai ffaith fod o bwys mewn cysylltiad â darpariaethau’r Rhan hon;
(b)
oedolyn—
(i)
y darperir rhywbeth iddo er mwyn diwallu anghenion person arall am ofal a chymorth neu (yn achos gofalwr) am gymorth o dan Ran 3, a
(ii)
y mae ganddo’r galluedd i ddeall p’un a allai ffaith fod o bwys mewn cysylltiad â darpariaethau’r Rhan hon;
(c)
oedolyn o ddisgrifiad a bennir mewn rheoliadau mewn perthynas â gofal a chymorth, neu (yn achos gofalwr) cymorth, ac y mae’n ymddangos i’r awdurdod lleol bod angen y gofal a’r cymorth hwnnw, neu’r cymorth hwnnw, ar—
(i)
plentyn, neu
(ii)
oedolyn nad oes ganddo’r galluedd i ddeall p’un a allai ffaith fod o bwys mewn cysylltiad â darpariaethau’r Rhan hon.
(7)
Gellir adennill y costau rhesymol a dynnir gan awdurdod lleol wrth adennill neu wrth geisio ag adennill swm sy’n ddyledus iddo o dan y Rhan hon gan yr awdurdod fel dyled sy’n ddyledus iddo; ac mae is-adran (3) yn gymwys i adennill y costau hynny fel petaent yn symiau y mae is-adran (1) yn gymwys iddynt.
(8)
Caiff rheoliadau—
(a)
gwneud darpariaeth ar gyfer dyfarnu’r dyddiad y daw swm yn ddyledus i awdurdod lleol at ddibenion yr adran hon;
(b)
pennu achosion neu amgylchiadau lle na all awdurdod lleol adennill o dan yr adran hon swm sy’n ddyledus iddo o dan y Rhan hon;
(c)
pennu achosion neu amgylchiadau lle y caiff awdurdod lleol godi llog ar swm (gan gynnwys unrhyw gostau y gellid eu hadennill o dan is-adran (7)) sy’n ddyledus iddo o dan y Rhan hon;
(d)
pan ellir codi llog, ddarparu—
(i)
bod rhaid iddo gael ei godi yn ôl cyfradd sy’n uwch na’r gyfradd a bennir mewn rheoliadau neu a ddyfernir yn unol â hwy;
(ii)
na chaniateir ei godi yn ôl cyfradd sy’n uwch na’r gyfradd a bennir mewn rheoliadau neu a ddyfernir yn unol â hwy.
71Creu arwystl dros fuddiant mewn tir
(1)
Pan fo person—
(a)
yn methu â thalu i awdurdod lleol swm y gallai’r awdurdod ei adennill o dan y Rhan hon, a
(b)
yn meddu ar fuddiant cyfreithiol neu lesiannol mewn tir yng Nghymru neu Loegr,
caiff yr awdurdod lleol greu arwystl o blaid yr awdurdod hwnnw dros fuddiant y person yn y tir i sicrhau bod y swm hwnnw’n cael ei dalu.
(2)
Pan fo gan y person fuddiannau mewn mwy nag un parsel o dir, caiff yr awdurdod lleol greu arwystl dros ba un bynnag o’r buddiannau hynny y mae’n ei ddewis.
(3)
Caiff yr arwystl fod mewn cysylltiad ag unrhyw swm y gallai’r awdurdod lleol ei adennill o dan y Rhan hon; ond mae hynny’n ddarostyngedig i is-adran (4).
(4)
Pan fo’r arwystl yn cael ei greu dros fuddiant cyd-denant ecwitïol mewn tir, ni chaniateir i swm yr arwystl fod yn fwy na gwerth y buddiant a fyddai gan y person yn y tir pe bai’r gyd-denantiaeth yn cael ei hollti (ond nid yw creu’r arwystl yn hollti’r gyd-denantiaeth).
(5)
Pan fo cyd-denant ecwitïol mewn tir y mae ei fuddiant yn y tir yn ddarostyngedig i arwystl o dan yr adran hon yn marw, mae buddiant y personau canlynol mewn tir yn dod yn ddarostyngedig i arwystl—
(a)
os oes unrhyw cyd-denantiaid sy’n goroesi, eu buddiannau yn y tir;
(b)
os yw’r tir wedi ei freinio mewn un person, neu y mae hawl gan un person i gael y tir wedi ei freinio ynddo ef, buddiant y person hwnnw yn y tir.
(6)
Ni chaniateir i swm yr arwystl sydd wedi ei greu o dan is-adran (5) fod yn fwy na swm yr arwystl yr oedd buddiant y cyd-denant ymadawedig yn ddarostyngedig iddo.
(7)
Rhaid i arwystl o dan yr adran hon gael ei greu gan ddatganiad ysgrifenedig a wneir gan yr awdurdod lleol.
(8)
Mae arwystl o dan yr adran hon, ac eithrio ffi dros fuddiant cyd-denant ecwitïol mewn tir—
(a)
yn achos tir anghofrestredig, yn bridiant tir Dosbarth B o fewn ystyr adran 2 o Ddeddf Pridiannau Tir 1972;
(b)
yn achos tir cofrestredig, yn arwystl cofrestradwy sy’n dod yn weithredol fel arwystl drwy gyfrwng morgais cyfreithiol.
(9)
Pan fo swm yn destun arwystl dros fuddiant person mewn tir o dan yr adran hon, caniateir codi llog ar y swm hwnnw o’r diwrnod y mae’r person a grybwyllwyd yn is-adran (1) yn marw.
(10)
Cyfradd y llog y gellir ei godi o dan is-adran (9) yw—
(a)
cyfradd a bennir mewn rheoliadau neu a ddyfernir yn unol â hwy, neu
(b)
os nad oes rheoliadau wedi eu gwneud, cyfradd a ddyfernir gan yr awdurdod lleol.
72Trosglwyddo asedau i osgoi ffioedd
(1)
Mae’r adran hon yn gymwys mewn achos pan fo anghenion person (“P”) wedi eu diwallu neu’n cael eu diwallu gan awdurdod lleol o dan adrannau 35 i 42 neu adran 45 a phan fo—
(a)
person (“y trosglwyddwr”) (a gaiff fod yn P ond nid oes rhaid iddo) wedi trosglwyddo ased i berson arall (“trosglwyddai”),
(b)
y trosglwyddiad wedi ei wneud gyda’r bwriad o osgoi ffioedd am ddiwallu anghenion P, ac
(c)
naill ai’r gydnabyddiaeth ar gyfer y trosglwyddiad yn llai na gwerth yr ased neu na fo unrhyw gydnabyddiaeth ar gyfer y trosglwyddiad.
(2)
Mae’r trosglwyddai yn atebol i dalu i’r awdurdod lleol swm sy’n hafal i’r gwahaniaeth rhwng—
(a)
y swm y byddai’r awdurdod wedi ei godi ar y trosglwyddwr pe na bai’r ased wedi ei drosglwyddo, a
(b)
y swm a gododd ar y trosglwyddwr mewn gwirionedd.
(3)
Ond nid yw’r trosglwyddai yn atebol i dalu i’r awdurdod lleol swm sy’n fwy na’r budd a ddaw i’r trosglwyddai o’r trosglwyddiad.
(4)
Pan fo ased wedi ei drosglwyddo i fwy nag un trosglwyddai, mae atebolrwydd pob trosglwyddai yn gymesur â’r budd a ddaw i’r trosglwyddai hwnnw o’r trosglwyddiad.
(5)
Yn yr adran hon ystyr “ased” yw unrhyw beth y caniateir ei ystyried at ddibenion asesiad ariannol.
(6)
Gwerth ased (ac eithrio arian parod) yw’r swm a geid pe bai’r ased wedi ei werthu ar y farchnad agored gan werthwr bodlon adeg y trosglwyddiad, gan ddidynnu ar gyfer—
(a)
swm unrhyw lyffethair ar yr ased, a
(b)
swm rhesymol mewn cysylltiad â threuliau’r gwerthiant.
(7)
Caiff rheoliadau bennu achosion neu amgylchiadau pan na fo atebolrwydd o dan is-adran (2) yn codi.
Adolygiadau
73Adolygiadau sy’n ymwneud â chodi ffioedd
(1)
Rhaid i reoliadau wneud darpariaeth ar gyfer adolygu, neu’n gysylltiedig ag adolygu—
(a)
ffioedd a osodir o dan adran 59,
(b)
dyfarniadau a wneir o dan adran 66, a
(c)
penderfyniadau sy’n ymwneud ag atebolrwydd trosglwyddai i dalu swm i awdurdod lleol o dan adran 72.
(2)
Caiff y rheoliadau wneud (ymhlith pethau eraill) ddarpariaeth ynghylch y canlynol—
(a)
y personau a gaiff ofyn am adolygiad (ar eu rhan hwy eu hunain neu ar ran person arall);
(b)
o dan ba amgylchiadau ac ym mha fodd y caniateir gofyn am adolygiad;
(c)
o fewn pa gyfnod y mae’n rhaid i gais gael ei wneud;
(d)
y weithdrefn sydd i’w dilyn, a’r camau sydd i’w cymryd, mewn cysylltiad ag adolygiad;
(e)
y disgrifiad o’r personau a gaiff wneud penderfyniad yn dilyn yr adolygiad;
(f)
effaith penderfyniad o’r math hwnnw.