Deddf yr Amgylchedd Hanesyddol (Cymru) 2023

Rhagolygol

PENNOD 1 LL+C RHESTRU ADEILADAU O DDIDDORDEB ARBENNIG

Rhestr o adeiladau LL+C

76 Dyletswydd i gynnal a chyhoeddi rhestr o adeiladau LL+C

(1) Rhaid i Weinidogion Cymru gynnal rhestr o adeiladau y mae rhaid iddi gynnwys pob adeilad yng Nghymru y maent yn ystyried ei fod o ddiddordeb pensaernïol neu hanesyddol arbennig, a rhaid iddynt gyhoeddi’r rhestr gyfredol.

(2) Caiff Gweinidogion Cymru ddiwygio’r rhestr drwy—

(a) ychwanegu adeilad,

(b) dileu adeilad, neu

(c) diwygio’r cofnod ar gyfer adeilad.

(3) Wrth ystyried a ddylai adeilad gael ei gynnwys yn y rhestr, caiff Gweinidogion Cymru ystyried nid yn unig yr adeilad ei hun ond hefyd—

(a) unrhyw ffordd y mae’r tu allan i’r adeilad yn cyfrannu at ddiddordeb pensaernïol neu hanesyddol unrhyw grŵp o adeiladau y mae’n ffurfio rhan ohono, a

(b) dymunoldeb diogelu unrhyw nodwedd artiffisial o’r adeilad ar sail ei diddordeb pensaernïol neu hanesyddol.

(4) Yn is-adran (3)(b) ystyr “nodwedd artiffisial” yw unrhyw nodwedd o’r adeilad sy’n cynnwys strwythur neu wrthrych artiffisial—

(a) sy’n sownd wrth yr adeilad, neu

(b) sy’n ffurfio rhan o’r tir ac sydd o fewn cwrtil yr adeilad.

(5) Yn y Ddeddf hon ystyr “adeilad rhestredig” yw adeilad sydd wedi ei gynnwys yn y rhestr a gynhelir o dan yr adran hon, ac mae’n cynnwys—

(a) unrhyw strwythur neu unrhyw wrthrych artiffisial sy’n sownd wrth yr adeilad ac sy’n atodol iddo;

(b) unrhyw strwythur neu unrhyw wrthrych artiffisial arall—

(i) sy’n ffurfio rhan o’r tir ac wedi gwneud hynny ers cyn 1 Gorffennaf 1948, a

(ii) a oedd o fewn cwrtil yr adeilad, ac yn atodol iddo, ar y dyddiad y cynhwyswyd yr adeilad yn y rhestr am y tro cyntaf, neu ar 1 Ionawr 1969, pa un bynnag oedd y diweddaraf.

(6) Yn y Rhan hon—

(a) ystyr “rhestru” adeilad yw diwygio’r rhestr drwy ychwanegu’r adeilad;

(b) ystyr “dadrestru” adeilad yw diwygio’r rhestr drwy ddileu’r adeilad.

Gwybodaeth Cychwyn

I1 A. 76 ddim mewn grym ar y Cydsyniad Brenhinol, gweler a. 212(2)

77 Hysbysiad o restru neu ddadrestru adeilad LL+C

(1) Cyn gynted â phosibl ar ôl i Weinidogion Cymru restru neu ddadrestru adeilad, rhaid iddynt gyflwyno hysbysiad eu bod wedi gwneud hynny—

(a) i bob perchennog a phob meddiannydd ar yr adeilad, a

(b) i bob awdurdod lleol perthnasol y mae’r adeilad yn ei ardal.

(2) Pan fo Gweinidogion Cymru wedi rhestru adeilad—

(a) rhaid i’r hysbysiad bennu’r dyddiad y gwnaethant hynny, a

(b) rhaid iddynt gynnwys gyda’r hysbysiad gopi o’r cofnod ar gyfer yr adeilad yn y rhestr a gynhelir o dan adran 76.

(3) Mae copi o gofnod a gyflwynir o dan yr adran hon yn bridiant tir lleol, ac at ddibenion Deddf Pridiannau Tir Lleol 1975 (p. 76) y cyngor sir neu’r cyngor bwrdeistref sirol y cyflwynir y copi iddo yw’r awdurdod tarddiadol o ran y pridiant.

(4) Rhaid i awdurdod lleol perthnasol gadw’r canlynol ar gael i’r cyhoedd edrych arnynt—

(a) copïau o gofnodion yn y rhestr sydd wedi eu cyflwyno iddo o dan yr adran hon, a

(b) copïau o unrhyw rannau o’r rhestr a adneuwyd gydag ef o dan adran 2(1) o Ddeddf Cynllunio (Adeiladau Rhestredig ac Ardaloedd Cadwraeth) 1990 (p. 9) neu ddarpariaeth gyfatebol mewn unrhyw Ddeddf gynharach, i’r graddau y mae’r rhannau hynny yn parhau i fod yn gyfredol.

(5) Rhaid i’r copïau fod ar gael i edrych arnynt—

(a) yn rhad ac am ddim,

(b) ar adegau rhesymol, ac

(c) mewn man cyfleus.

(6) Yn yr adran hon ystyr “awdurdod lleol perthnasol” yw—

(a) cyngor sir neu gyngor bwrdeistref sirol;

(b) awdurdod Parc Cenedlaethol;

(c) bwrdd cydgynllunio.

Gwybodaeth Cychwyn

I2 A. 77 ddim mewn grym ar y Cydsyniad Brenhinol, gweler a. 212(2)

Cynigion i restru a dadrestru adeiladau: ymgynghori a gwarchodaeth dros dro LL+C

78 Ymgynghori cyn rhestru neu ddadrestru adeilad LL+C

(1) Pan fo Gweinidogion Cymru yn cynnig rhestru neu ddadrestru adeilad, rhaid iddynt gyflwyno i’r personau a grybwyllir yn is-adran (2) hysbysiad—

(a) sy’n nodi’r diwygiad arfaethedig i’r rhestr a gynhelir o dan adran 76, a

(b) sy’n gwahodd y personau hynny i gyflwyno sylwadau ysgrifenedig ynghylch y cynnig.

(2) Y personau yw—

(a) pob perchennog a phob meddiannydd ar yr adeilad,

(b) pob awdurdod cynllunio y mae’r adeilad yn ei ardal, ac

(c) unrhyw bersonau eraill y mae Gweinidogion Cymru yn ystyried eu bod yn briodol a bod ganddynt wybodaeth arbennig am adeiladau o ddiddordeb pensaernïol neu hanesyddol, neu ddiddordeb arbennig ynddynt.

(3) Rhaid i hysbysiad o dan is-adran (1)—

(a) pennu’r cyfnod y caniateir i sylwadau gael eu cyflwyno ynddo, a

(b) yn achos cynnig i restru adeilad—

(i) cynnwys datganiad o effaith adran 79 (gwarchodaeth interim), a

(ii) pennu’r dyddiad y mae gwarchodaeth interim yn cymryd effaith o dan yr adran honno.

(4) Rhaid i’r cyfnod a bennir o dan is-adran (3)(a) fod o leiaf 28 o ddiwrnodau sy’n dechrau â’r diwrnod y cyflwynir yr hysbysiad.

Gwybodaeth Cychwyn

I3 A. 78 ddim mewn grym ar y Cydsyniad Brenhinol, gweler a. 212(2)

79 Gwarchodaeth interim wrth aros am benderfyniad o ran pa un ai i restru adeilad LL+C

(1) Mae’r adran hon yn gymwys pan fo Gweinidogion Cymru yn cyflwyno hysbysiad o dan adran 78(1) o gynnig i restru adeilad.

(2) O ddechrau’r diwrnod a bennir o dan adran 78(3)(b)(ii), mae’r Ddeddf hon (ac eithrio adrannau 118 a 137 i 142) a Deddf Cynllunio Gwlad a Thref 1990 (p. 8) yn cael effaith mewn perthynas â’r adeilad fel pe bai’n adeilad rhestredig.

(3) Cyfeirir at y warchodaeth a roddir yn rhinwedd is-adran (2) yn y Rhan hon fel “gwarchodaeth interim”.

(4) Rhaid i Weinidogion Cymru—

(a) cyhoeddi rhestr o’r adeiladau sy’n ddarostyngedig i warchodaeth interim, a

(b) darparu copi o’r hysbysiad a gyflwynir o dan adran 78(1) mewn cysylltiad ag adeilad o’r fath i unrhyw berson sy’n gofyn am gopi.

(5) Daw gwarchodaeth interim i ben mewn perthynas ag adeilad—

(a) pan fo Gweinidogion Cymru yn rhestru’r adeilad, ar ddechrau’r diwrnod a bennir yn yr hysbysiad o dan adran 77(1);

(b) pan fo Gweinidogion Cymru yn penderfynu peidio â rhestru’r adeilad, ar ddechrau’r diwrnod a bennir mewn hysbysiad a gyflwynir—

(i) i bob perchennog a phob meddiannydd ar yr adeilad, a

(ii) i bob awdurdod cynllunio y mae’r adeilad yn ei ardal.

(6) Mae Atodlen 7 yn gwneud darpariaeth ynghylch effaith gwarchodaeth interim yn dod i ben o dan is-adran (5)(b).

(7) Nid yw’r adran hon yn gymwys i adeilad sy’n heneb gofrestredig.

Gwybodaeth Cychwyn

I4 A. 79 ddim mewn grym ar y Cydsyniad Brenhinol, gweler a. 212(2)

80 Digollediad am golled neu ddifrod a achosir gan warchodaeth interim LL+C

(1) Mae’r adran hon yn gymwys pan fo gwarchodaeth interim yn dod i ben mewn perthynas ag adeilad oherwydd bod Gweinidogion Cymru yn cyflwyno hysbysiad o dan adran 79(5)(b) eu bod wedi penderfynu peidio â rhestru’r adeilad.

(2) Mae gan unrhyw berson a oedd â buddiant yn yr adeilad pan gymerodd y warchodaeth interim effaith hawlogaeth, wrth wneud hawliad i Weinidogion Cymru, i gael ei ddigolledu ganddynt am unrhyw golled neu unrhyw ddifrod a ddioddefir gan y person y gellir ei phriodoli neu ei briodoli’n uniongyrchol i’r warchodaeth interim.

(3) Mae’r golled neu’r difrod y mae digollediad yn daladwy amdani neu amdano yn cynnwys unrhyw swm sy’n daladwy gan yr hawlydd mewn cysylltiad â thor contract a achosir gan yr angen i stopio neu ganslo gwaith i’r adeilad oherwydd y warchodaeth interim.

(4) Rhaid i hawliad am ddigollediad o dan yr adran hon gael ei wneud yn ysgrifenedig o fewn 6 mis sy’n dechrau pan ddaw’r warchodaeth interim i ben.

(5) Pan oedd yr adeilad yn ddarostyngedig yn flaenorol i restru dros dro o dan adran 83 a ddaeth i ben oherwydd i’r warchodaeth interim gymryd effaith—

(a) mae’r cyfeiriad yn is-adran (2) at yr amser pan gymerodd y warchodaeth interim effaith i’w drin fel pe bai’n gyfeiriad at yr amser pan gymerodd y rhestru dros dro effaith;

(b) mae’r cyfeiriad yn yr is-adran honno at golled neu ddifrod y gellir ei phriodoli neu ei briodoli’n uniongyrchol i’r warchodaeth interim yn cynnwys colled neu ddifrod y gellir ei phriodoli neu ei briodoli’n uniongyrchol i’r rhestru dros dro;

(c) mae’r cyfeiriad yn is-adran (3) at yr angen i stopio neu ganslo gwaith oherwydd y warchodaeth interim yn cynnwys yr angen i wneud hynny oherwydd y rhestru dros dro.

Gwybodaeth Cychwyn

I5 A. 80 ddim mewn grym ar y Cydsyniad Brenhinol, gweler a. 212(2)

Adolygu penderfyniadau rhestru LL+C

81 Adolygu penderfyniad i restru adeilad LL+C

(1) Pan fo Gweinidogion Cymru yn rhestru adeilad, rhaid i’r hysbysiad o dan adran 77(1) ddatgan y caiff unrhyw berchennog neu unrhyw feddiannydd ar yr adeilad wneud cais i Weinidogion Cymru yn gofyn am adolygiad o’r penderfyniad.

(2) Ni chaniateir gwneud cais ond ar y sail nad yw’r adeilad o ddiddordeb pensaernïol neu hanesyddol arbennig.

(3) Pan fo perchennog neu feddiannydd yn gwneud cais am adolygiad, rhaid i Weinidogion Cymru benodi person—

(a) i gynnal yr adolygiad, a

(b) i wneud penderfyniad ar yr adolygiad.

(4) Caiff Gweinidogion Cymru drwy reoliadau bennu disgrifiadau o achosion pan fydd rhaid iddynt hwy, yn hytrach na pherson a benodir ganddynt, gynnal adolygiad a gwneud penderfyniad arno.

(5) Rhaid i Weinidogion Cymru wneud unrhyw ddiwygiad i’r rhestr a gynhelir o dan adran 76 y maent yn ystyried ei fod yn briodol i roi effaith i benderfyniad ar adolygiad.

(6) Caiff Gweinidogion Cymru drwy reoliadau ddiwygio is-adran (2)—

(a) i ychwanegu sail ar gyfer adolygiad;

(b) i addasu sail ar gyfer adolygiad;

(c) i ddileu sail ar gyfer adolygiad.

Gwybodaeth Cychwyn

I6 A. 81 ddim mewn grym ar y Cydsyniad Brenhinol, gweler a. 212(2)

82 Darpariaeth atodol ynghylch adolygiadau LL+C

(1) Rhaid i Weinidogion Cymru drwy reoliadau wneud darpariaeth ynghylch—

(a) y ffurf a’r ffordd y mae rhaid i gais o dan adran 81 gael ei wneud;

(b) yr wybodaeth y mae rhaid ei darparu i Weinidogion Cymru, neu y gall fod yn ofynnol ganddynt, mewn cysylltiad â chais;

(c) y cyfnod y mae rhaid i gais gael ei wneud ynddo.

(2) Rhaid i adolygiad o dan adran 81 gael ei gynnal mewn un neu ragor o’r ffyrdd a ganlyn (fel y’i penderfynir gan y person sy’n cynnal yr adolygiad)—

(a) drwy ymchwiliad lleol;

(b) drwy wrandawiad;

(c) ar sail sylwadau ysgrifenedig.

(3) Pan fo adolygiad yn cael ei gynnal gan berson a benodir gan Weinidogion Cymru, mae gan y person a benodir yr un pwerau a’r un dyletswyddau mewn perthynas â’r adolygiad ag sydd gan Weinidogion Cymru o dan—

(a) unrhyw reoliadau a wneir o dan adran 175 (gofynion gweithdrefnol), a

(b) adrannau 180 a 181 (costau Gweinidogion Cymru a chostau partïon).

(4) Pan fo adolygiad yn cael ei gynnal drwy ymchwiliad lleol, mae adran 177 (pŵer i wneud tystiolaeth yn ofynnol) yn gymwys i’r ymchwiliad fel y mae’n gymwys i ymchwiliad a gynhelir o dan Ran 5.

(5) Caiff Gweinidogion Cymru drwy reoliadau wneud darpariaeth bellach mewn cysylltiad ag adolygiadau o dan adran 81.

(6) Mae Atodlen 2 yn gwneud darpariaeth bellach ynghylch swyddogaethau personau a benodir gan Weinidogion Cymru i gynnal adolygiadau o dan adran 81.

Gwybodaeth Cychwyn

I7 A. 82 ddim mewn grym ar y Cydsyniad Brenhinol, gweler a. 212(2)

Rhestru dros dro LL+C

83 Cyflwyno hysbysiad rhestru dros dro LL+C

(1) Mae’r adran hon yn gymwys os yw awdurdod cynllunio yn ystyried bod adeilad yn ei ardal nad yw’n adeilad rhestredig (ac nad yw’n cael ei drin fel pe bai’n adeilad rhestredig yn rhinwedd adran 79(2))—

(a) o ddiddordeb pensaernïol neu hanesyddol arbennig, a

(b) mewn perygl o gael ei ddymchwel neu o gael ei newid mewn ffordd a fyddai’n effeithio ar ei gymeriad fel adeilad o ddiddordeb pensaernïol neu hanesyddol arbennig.

(2) Caiff yr awdurdod gyflwyno hysbysiad rhestru dros dro i bob perchennog a phob meddiannydd ar yr adeilad.

(3) Mae hysbysiad rhestru dros dro yn hysbysiad—

(a) sy’n datgan bod yr awdurdod cynllunio—

(i) yn ystyried bod yr adeilad o ddiddordeb pensaernïol neu hanesyddol arbennig, a

(ii) wedi gofyn i Weinidogion Cymru ystyried ei restru, a

(b) sy’n esbonio effaith is-adran (4), adran 85 ac Atodlen 7.

(4) Cyn gynted ag y bo hysbysiad rhestru dros dro wedi ei gyflwyno i bob perchennog a phob meddiannydd ar yr adeilad y mae’n ymwneud ag ef, mae’r Ddeddf hon (ac eithrio adrannau 118 a 137 i 142) a Deddf Cynllunio Gwlad a Thref 1990 (p. 8) yn cael effaith mewn perthynas â’r adeilad fel pe bai’n adeilad rhestredig.

(5) Cyfeirir yn y Rhan hon at y warchodaeth a roddir yn rhinwedd is-adran (4) fel “rhestru dros dro”.

(6) Nid yw’r adran hon nac adran 84 yn gymwys—

(a) i adeilad sy’n heneb gofrestredig, na

(b) i adeilad crefyddol esempt.

Gwybodaeth Cychwyn

I8 A. 83 ddim mewn grym ar y Cydsyniad Brenhinol, gweler a. 212(2)

84 Rhestru dros dro mewn achosion brys LL+C

(1) Mae’r adran hon yn gymwys os yw awdurdod cynllunio yn ystyried ei bod yn fater o frys y dylai rhestru dros dro gymryd effaith mewn perthynas ag adeilad yn ei ardal.

(2) Caiff yr awdurdod, yn lle cyflwyno hysbysiad rhestru dros dro i bob perchennog a phob meddiannydd ar yr adeilad—

(a) gosod yr hysbysiad yn sownd mewn lle gweladwy ar yr adeilad, neu

(b) os nad yw’n rhesymol ymarferol gosod yr hysbysiad yn sownd ar yr adeilad, neu os yw’r awdurdod yn ystyried y gellid difrodi’r adeilad wrth wneud hynny, arddangos yr hysbysiad mewn lle amlwg mor agos i’r adeilad ag y bo’n rhesymol ymarferol.

(3) Mae gosod neu arddangos hysbysiad yn unol ag is-adran (2) i’w drin at ddibenion adran 83(4) fel pe bai’r hysbysiad wedi ei gyflwyno i bob perchennog a phob meddiannydd ar yr adeilad.

(4) Rhaid i’r hysbysiad esbonio, yn rhinwedd ei fod wedi ei osod neu ei arddangos yn unol ag is-adran (2), fod yr hysbysiad i’w drin fel pe bai wedi ei gyflwyno at y dibenion hynny.

Gwybodaeth Cychwyn

I9 A. 84 ddim mewn grym ar y Cydsyniad Brenhinol, gweler a. 212(2)

85 Diwedd rhestru dros dro LL+C

(1) Mae rhestru dros dro adeilad yn cael effaith tan ddiwedd y 6 mis sy’n dechrau â’r diwrnod y mae’n cymryd effaith o dan adran 83(4), oni bai ei fod yn dod i ben o dan is-adran (2) neu (3).

(2) Os yw Gweinidogion Cymru yn cyflwyno hysbysiad o dan adran 78(1) o gynnig i restru’r adeilad, daw rhestru dros dro i ben pan fydd gwarchodaeth interim yn cymryd effaith mewn perthynas â’r adeilad (ac mae’r adeilad yn parhau i gael ei drin fel pe bai’n adeilad rhestredig at ddibenion penodol yn rhinwedd adran 79(2)).

(3) Os yw Gweinidogion Cymru yn hysbysu’r awdurdod cynllunio yn ysgrifenedig nad ydynt yn bwriadu ymgynghori o dan adran 78 ar gynnig i restru’r adeilad, daw rhestru dros dro i ben ar ddechrau’r diwrnod a bennir yn yr hysbysiad.

(4) Mae Atodlen 7 yn gwneud darpariaeth ynghylch effaith rhestru dros dro yn dod i ben—

(a) ar ddiwedd y cyfnod o 6 mis a grybwyllir yn is-adran (1), neu

(b) oherwydd bod Gweinidogion Cymru yn rhoi hysbysiad o dan is-adran (3) nad ydynt yn bwriadu ymgynghori ar gynnig i restru’r adeilad.

(5) Os daw rhestru dros dro i ben mewn perthynas ag adeilad oherwydd bod Gweinidogion Cymru yn hysbysu’r awdurdod cynllunio nad ydynt yn bwriadu ymgynghori ar gynnig i restru’r adeilad—

(a) rhaid i’r awdurdod roi hysbysiad o’r penderfyniad hwnnw ar unwaith i bob perchennog a phob meddiannydd ar yr adeilad;

(b) ni chaiff yr awdurdod gyflwyno hysbysiad rhestru dros dro arall mewn cysylltiad â’r adeilad yn ystod y 12 mis sy’n dechrau â’r diwrnod y mae Gweinidogion Cymru yn rhoi’r hysbysiad.

Gwybodaeth Cychwyn

I10 A. 85 ddim mewn grym ar y Cydsyniad Brenhinol, gweler a. 212(2)

86 Digollediad am golled neu ddifrod a achosir gan restru dros dro LL+C

(1) Mae’r adran hon yn gymwys pan fo rhestru dros dro yn dod i ben mewn perthynas ag adeilad—

(a) ar ddiwedd y cyfnod o 6 mis a grybwyllir yn adran 85(1), neu

(b) oherwydd bod Gweinidogion Cymru yn rhoi hysbysiad o dan adran 85(3) nad ydynt yn bwriadu ymgynghori ar gynnig i restru’r adeilad.

(2) Mae gan unrhyw berson a oedd â buddiant yn yr adeilad pan gymerodd y rhestru dros dro effaith hawlogaeth, wrth wneud hawliad i’r awdurdod cynllunio y mae’r adeilad yn ei ardal, i gael ei ddigolledu gan yr awdurdod am unrhyw golled neu unrhyw ddifrod a ddioddefir gan y person y gellir ei phriodoli neu ei briodoli’n uniongyrchol i’r rhestru dros dro.

(3) Mae’r golled neu’r difrod y mae digollediad yn daladwy amdani neu amdano yn cynnwys unrhyw swm sy’n daladwy gan yr hawlydd mewn cysylltiad â thor contract a achosir gan yr angen i stopio neu ganslo gwaith i’r adeilad oherwydd y rhestru dros dro.

(4) Rhaid i hawliad am ddigollediad o dan yr adran hon gael ei wneud yn ysgrifenedig o fewn 6 mis sy’n dechrau pan ddaw’r rhestru dros dro i ben.

Gwybodaeth Cychwyn

I11 A. 86 ddim mewn grym ar y Cydsyniad Brenhinol, gweler a. 212(2)

Adeiladau na fwriedir iddynt gael eu rhestru LL+C

87 Tystysgrif nad yw Gweinidogion Cymru yn bwriadu rhestru adeilad LL+C

(1) Caiff Gweinidogion Cymru, ar gais unrhyw berson, ddyroddi tystysgrif sy’n datgan nad ydynt yn bwriadu rhestru adeilad.

(2) Yn ystod y 5 mlynedd sy’n dechrau â’r diwrnod y dyroddir y dystysgrif—

(a) ni chaiff Gweinidogion Cymru restru’r adeilad na chyflwyno hysbysiad o dan adran 78(1) o gynnig i restru’r adeilad;

(b) ni chaiff awdurdod cynllunio y mae’r adeilad yn ei ardal gyflwyno hysbysiad rhestru dros dro mewn perthynas â’r adeilad.

(3) Rhaid i geisydd am dystysgrif roi hysbysiad o’r cais i bob awdurdod cynllunio y mae’r adeilad yn ei ardal ar yr un pryd ag y mae’n cyflwyno’r cais i Weinidogion Cymru.

Gwybodaeth Cychwyn

I12 A. 87 ddim mewn grym ar y Cydsyniad Brenhinol, gweler a. 212(2)