Atodlen 2: Etholaethau’R Senedd Ar Gyfer Yr Etholiad Cyffredinol Cyntaf Ar Ôl 6 Ebrill 2026
44.Cyflwynir Atodlen 2 gan adran 17.
45.Mae’r Atodlen hon yn gwneud darpariaeth ar gyfer y Comisiwn (fel sydd wedi ei ailenwi gan y Ddeddf hon) i gynnal adolygiad i sefydlu etholaethau Senedd newydd y bydd Aelodau o’r Senedd i’w hethol iddynt yn yr etholiad cyffredinol sydd i’w gynnal ar ôl 6 Ebrill 2026 a chyn i’r set gyntaf o reoliadau a wneir o dan adran 49J o Ddeddf 2013 gymryd effaith, oherwydd newidiadau i system etholiadol y Senedd. Mae’n nodi’r rheolau a’r broses y mae rhaid i’r Comisiwn eu dilyn wrth benderfynu ar yr etholaethau hynny.
Etholiadau y mae’r Atodlen hon yn gymwys iddynt
46.Mae paragraff 1 yn nodi bod yr Atodlen hon yn gwneud darpariaeth ynghylch yr etholaethau yr etholir Aelodau o’r Senedd drostynt mewn etholiad cyffredinol a gynhelir ar ôl 6 Ebrill 2026. Golyga hyn y bydd yr Atodlen yn gymwys mewn perthynas ag etholiad cyffredinol y Senedd a gynhelir hyd at un mis calendr yn gynt na dyddiad yr etholiad cyffredinol cyffredin a amserlennir ar 7 Mai 2026. Mae’r paragraff hwn hefyd yn nodi y bydd etholaethau’r Senedd y darperir ar eu cyfer o dan yr Atodlen hon yn parhau ar waith hyd nes y bydd rheoliadau o dan adran 49J o Ddeddf 2013 (sy’n adran yn Rhan 3A o’r Ddeddf honno, fel y’i mewnosodwyd gan Atodlen 3 i’r Ddeddf hon) yn cymryd effaith, neu os caiff yr etholaethau eu newid fel arall o dan unrhyw ddeddfiad.
Etholaethau’r Senedd ac adolygiad ffiniau 2026
47.Mae paragraff 2 yn darparu bod rhaid i bob etholaeth Senedd a sefydlir o dan yr Atodlen hon gynnwys dwy o etholaethau seneddol y DU yng Nghymru sy’n gyffiniol. Mae’n ei gwneud yn ofynnol i’r Comisiwn gynnal adolygiad yn unol â’r Atodlen ac mae’n rhestru’r penderfyniadau y mae rhaid i’r Comisiwn eu gwneud yn yr adolygiad ffiniau hwn. Y rhain yw: pa etholaethau seneddol y DU yng Nghymru sy’n gyffiniol a gyfunir i greu ardaloedd yr 16 o etholaethau’r Senedd, enwau’r etholaethau hynny (gweler mwy ym pharagraff 5 o Atodlen 2) a pha un a yw pob etholaeth yn etholaeth sirol neu’n etholaeth fwrdeistrefol.
Hysbysiad cychwyn adolygiad ffiniau 2026
48.Mae paragraff 3 yn darparu bod rhaid i’r Comisiwn gyhoeddi hysbysiad unwaith y mae’r adolygiad wedi cychwyn (yn unol â pharagraff 14, sy’n ei gwneud yn ofynnol i unrhyw beth a gyhoeddir o dan yr Atodlen gael ei gyhoeddi ar wefan y Comisiwn, ac mewn unrhyw fodd arall y mae’r Comisiwn yn ystyried ei fod yn briodol) a bod rhaid i’r hysbysiad hwnnw bennu’r dyddiad y cychwynnodd yr adolygiad arno. Mae’r paragraff hwn hefyd yn diffinio “dyddiad yr adolygiad” at ddibenion Atodlen 2 drwy gyfeirio at y dyddiad a bennir yn yr hysbysiad cychwyn.
Y materion y caiff y Comisiwn eu hystyried yn adolygiad ffiniau 2026
49.Mae paragraff 4 yn rhestru’r ffactorau y caiff y Comisiwn eu hystyried wrth wneud penderfyniadau am gyfuniadau etholaethau seneddol y DU fel rhan o’r adolygiad ffiniau hwn. Y rhain yw: ffiniau llywodraeth leol sy’n bodoli; ystyriaethau daearyddol arbennig; ac unrhyw glymau lleol (gan gynnwys clymau lleol sy’n gysylltiedig â’r defnydd o’r Gymraeg) a fyddai’n cael eu torri gan y cyplysiadau arfaethedig.
Penderfynu ar enwau etholaethau’r Senedd
50.Mae paragraff 5 yn nodi sut y dylid penderfynu ar enwau etholaethau’r Senedd, a’r camau y mae rhaid i’r Comisiwn eu cymryd wrth benderfynu ar yr enwau hynny, gan gynnwys ymgynghori â Chomisiynydd y Gymraeg ar orgraff unrhyw enw arfaethedig. Rhaid i’r etholaethau gael enw unigol i’w ddefnyddio yn Gymraeg ac yn Saesneg, oni bai yr ystyrir hyn yn annerbyniol gan y Comisiwn. Os felly, caniateir rhoi enwau gwahanol ar etholaethau i’w defnyddio wrth gyfathrebu’n Gymraeg ac yn Saesneg. Os bydd enwau gwahanol, mae’n ofynnol cynnwys y ddau enw yn y fersiynau Cymraeg a Saesneg o adroddiadau’r Comisiwn.
Adroddiad cychwynnol ar adolygiad ffiniau 2026 a’r cyfnod cyntaf ar gyfer sylwadau
51.Mae paragraff 6(1) yn ei gwneud yn ofynnol i’r Comisiwn wneud adroddiad cychwynnol wedi iddo gyhoeddi’r hysbysiad cychwyn ac ymgynghori â Chomisiynydd y Gymraeg ar orgraff yr enwau arfaethedig, ac sy’n manylu ynghylch yr hyn y mae rhaid i’r adroddiad hwnnw ei gynnwys. Mae paragraff 6(2) yn ei gwneud yn ofynnol i’r Comisiwn (ymysg pethau eraill) gyhoeddi’r adroddiad cychwynnol a gwahodd sylwadau arno. Mae’r paragraff hwn hefyd yn darparu mai’r cyfnod cyntaf ar gyfer sylwadau yw cyfnod o bedair wythnos sy’n dechrau ar y dyddiad y cyhoeddir yr adroddiad cychwynnol. Rhaid i’r Comisiwn ymgynghori â Chomisiynydd y Gymraeg yn ystod y cyfnod hwn (ac ni chyfyngir yr ymgynghoriad hwn i orgraff yr enwau arfaethedig).
Ail adroddiad ar adolygiad ffiniau 2026 a’r ail gyfnod ar gyfer sylwadau
52.Mae paragraff 7 yn nodi’r camau y mae rhaid i’r Comisiwn eu cymryd ar ôl y cyfnod cyntaf ar gyfer sylwadau, sef gofyniad i gyhoeddi’r sylwadau a gafwyd, ystyried ei gynigion gan roi sylw i’r sylwadau hynny ac ymgynghori â Chomisiynydd y Gymraeg a rhoi sylw i unrhyw sylwadau a wnaed ganddo ar orgraff yr enwau arfaethedig os cynigir unrhyw newidiadau i enwau’r etholaethau. Ar ôl cymryd y camau sydd eu hangen a amlinellir ym mharagraff 7(1), mae paragraff 7(2) yn ei gwneud yn ofynnol i’r Comisiwn wneud ail adroddiad ac mae’n manylu ynghylch yr hyn y dylai’r adroddiad ei gynnwys. Mae paragraff 7(3) yn ei gwneud yn ofynnol i’r Comisiwn (ymysg pethau eraill) gyhoeddi’r ail adroddiad a gwahodd sylwadau arno. Mae paragraff 7(5) yn darparu mai’r ail gyfnod ar gyfer sylwadau yw cyfnod o bedair wythnos ac mae’n dechrau ar y dyddiad y cyhoeddir yr ail adroddiad. Rhaid i’r Comisiwn ymgynghori â Chomisiynydd y Gymraeg yn ystod y cyfnod hwn (ac ni chyfyngir yr ymgynghoriad hwn i orgraff yr enwau arfaethedig). Mae paragraff 7(6) yn nodi’r camau y mae rhaid i’r Comisiwn eu cymryd ar ôl yr ail gyfnod ar gyfer sylwadau, sy’n adlewyrchu’r camau y mae rhaid eu cymryd ar ôl y cyfnod cyntaf ar gyfer sylwadau.
Adroddiad terfynol ar adolygiad ffiniau 2026
53.Mae paragraff 8 yn darparu bod rhaid i’r Comisiwn, cyn 1 Ebrill 2025, wneud adroddiad terfynol ar adolygiad ffiniau 2026, a’i gyhoeddi, ac anfon yr adroddiad hwn at Weinidogion Cymru. Rhaid i’r adroddiad gadarnhau pa etholaethau seneddol y DU a gyfunwyd i greu’r 16 o etholaethau y Senedd, enw pob etholaeth a pha un a yw pob etholaeth yn etholaeth sirol neu’n etholaeth fwrdeistrefol. Rhaid i’r adroddiad bennu manylion unrhyw newidiadau i’r cynigion a nodir yn yr ail adroddiad ac esbonio pam y gwnaed y newidiadau hynny. Mae’r paragraff hwn yn darparu nad yw methu â chyflwyno adroddiad terfynol i Weinidogion Cymru erbyn 1 Ebrill 2025 yn gwneud yr adroddiad yn annilys. Mae’r paragraff hwn hefyd yn ei gwneud yn ofynnol i Weinidogion Cymru osod yr adroddiad terfynol gerbron y Senedd cyn gynted ag y bo’n rhesymol ymarferol ar ôl iddynt gael yr adroddiad.
Gweithredu’r adroddiad terfynol gan Weinidogion Cymru
54.Mae paragraff 9 yn nodi’r manylion o sut y dylid gweithredu’r adroddiad terfynol. Rhaid i Weinidogion Cymru wneud rheoliadau yn rhoi effaith i’r penderfyniadau yn adroddiad terfynol y Comisiwn cyn gynted ag y bo’n rhesymol ymarferol a sut bynnag o fewn 14 o wythnosau i’r dyddiad y gosodir yr adroddiad terfynol gerbron y Senedd, oni bai bod amgylchiadau eithriadol. Pan na wneir rheoliadau yn ystod y cyfnod hwnnw, rhaid i Weinidogion Cymru, o fewn 14 o wythnosau i’r dyddiad y gosodir yr adroddiad terfynol, osod datganiad yn nodi’r amgylchiadau eithriadol. Rhaid i Weinidogion Cymru barhau i osod datganiadau o’r fath bob pedair wythnos hyd nes bod y rheoliadau wedi eu gwneud. Nid yw rheoliadau o dan y paragraff hwn yn ddarostyngedig i unrhyw weithdrefn yn y Senedd, ond rhaid gosod yr offeryn statudol sy’n cynnwys y rheoliadau gerbron y Senedd. Mae’r paragraff hwn hefyd yn cynnwys darpariaeth drosiannol i sicrhau nad yw rheoliadau a wnaed oddi tano yn cael effaith hyd nes y diddymir y Senedd cyn yr etholiad cyffredinol cyntaf a gynhelir ar ôl 6 Ebrill 2026. Mae hyn yn sicrhau y gall yr etholaethau newydd gael eu creu mewn cyfraith, ond nid yw hyn yn effeithio ar ddychwelyd aelodau na chyfansoddiad y Senedd cyn etholiad pan fydd y system newydd y darparwyd ar ei chyfer gan y Ddeddf hon yn cymryd effaith.
Addasu’r adroddiad terfynol gan y Comisiwn
55.Mae paragraff 10 yn nodi’r camau y caiff neu y mae rhaid i’r Comisiwn a Gweinidogion Cymru eu cymryd os, ar ôl i’r adroddiad gael ei osod gerbron y Senedd ond cyn i reoliadau gael eu gwneud o dan baragraff 9, yw’r Comisiwn yn ystyried bod angen addasu’r adroddiad i gywiro gwall neu wallau mewn cysylltiad â materion a nodir ym mharagraff 8(2); mae hyn yn cynnwys cyhoeddi datganiad gan y Comisiwn yn pennu’r addasiadau a’r rhesymau dros eu gwneud, y mae rhaid i Weinidogion Cymru eu gosod gerbron y Senedd. Mae paragraff 10(5) yn ei gwneud yn ofynnol i Weinidogion Cymru roi effaith i’r adroddiad terfynol a’r addasiadau a nodir yn y datganiad o dan baragraff 10(2) wrth wneud rheoliadau o dan baragraff 9.
Dirprwyo swyddogaethau gan y Comisiwn o dan yr Atodlen hon
56.Mae paragraff 11 yn darparu y caiff y swyddogaethau adolygu ffiniau’r Senedd yn yr Atodlen hon gael eu dirprwyo gan y Comisiwn yn unol ag adran 13(1) o Ddeddf 2013.
Ni chaiff Gweinidogion Cymru roi cyfarwyddydau i’r Comisiwn ynghylch swyddogaethau o dan yr Atodlen hon
57.Mae paragraff 12 yn darparu na chaniateir i Weinidogion Cymru roi cyfarwyddyd i’r Comisiwn o dan adran 14 o Ddeddf 2013 sy’n ymwneud ag arfer ei swyddogaethau adolygu ffiniau’r Senedd (fel y darperir ar eu cyfer gan yr Atodlen hon).
Dehongli
58.Mae paragraff 13 yn diffinio termau a ddefnyddir yn yr Atodlen hon.
59.Fel y nodir uchod, mae paragraff 14 yn darparu bod rhaid i’r Comisiwn gyhoeddi hysbysiad, adroddiad neu ddogfen arall ar wefan y Comisiwn, ac mewn unrhyw fodd arall y mae’n ystyried ei fod yn briodol.
Adran 18 – Etholaethau’r Senedd ar gyfer etholiadau cyffredinol a gynhelir ar ôl i reoliadau o dan adran 49J o Ddeddf 2013 gymryd effaith
60.Mae adran 18 yn cyflwyno Atodlen 3, sy’n mewnosod Rhan 3A newydd yn Neddf 2013 sy’n gwneud darpariaeth am etholaethau’r Senedd yr etholir Aelodau o’r Senedd drostynt mewn etholiadau cyffredinol a gynhelir ar ôl i’r set gyntaf o reoliadau a wneir o dan adran 49J o Ddeddf 2013 gymryd effaith.
