Deddf Etholiadau a Chyrff Etholedig (Cymru) 2024

1 Bwrdd Rheoli Etholiadol Comisiwn Democratiaeth a Ffiniau Cymru

(1) Mae Deddf Comisiwn Democratiaeth a Ffiniau Cymru etc. 2013 (dccc 4) (“Deddf 2013”) wedi ei diwygio fel a ganlyn.

(2) Ar ôl Rhan 2 mewnosoder—

“RHAN 2A CYDLYNU GWAITH GWEINYDDU ETHOLIADOL

Swyddogaethau cyffredinol

20A Swyddogaethau gweinyddu etholiadol

(1) Swyddogaeth gyffredinol y Comisiwn yw cydlynu’r gwaith o weinyddu etholiadau a refferenda Cymreig.

(2) Mae’r swyddogaeth gyffredinol yn is-adran (1) yn cynnwys—

(a) cynorthwyo swyddogion canlyniadau, awdurdodau lleol a phersonau eraill wrth iddynt gyflawni eu swyddogaethau mewn perthynas ag etholiadau a refferenda Cymreig;

(b) hybu arferion gorau o ran gweinyddu etholiadau a refferenda Cymreig drwy ddarparu gwybodaeth, cyngor neu hyfforddiant (neu fel arall).

(3) Caiff y Comisiwn ddarparu gwybodaeth, cyngor neu gymorth arall i Weinidogion Cymru ynghylch gweinyddu etholiadau a refferenda Cymreig.

(4) Yn y Rhan hon ystyr “etholiadau a refferenda Cymreig” yw—

(a) etholiadau Senedd Cymru;

(b) etholiadau llywodraeth leol yng Nghymru;

(c) refferenda datganoledig.

Cyfarwyddiadau

20B Cyfarwyddiadau i swyddogion canlyniadau

(1) Caiff y Comisiwn roi cyfarwyddiadau ysgrifenedig i swyddogion canlyniadau ynghylch arfer swyddogaethau’r swyddogion mewn perthynas—

(a) ag etholiadau Senedd Cymru yn gyffredinol,

(b) ag etholiad penodol i Senedd Cymru,

(c) ag etholiadau llywodraeth leol yng Nghymru yn gyffredinol,

(d) ag etholiad llywodraeth leol penodol yng Nghymru,

(e) â refferenda datganoledig yn gyffredinol, neu

(f) â refferendwm datganoledig penodol.

(2) Caiff cyfarwyddyd o dan is-adran (1) ei gwneud yn ofynnol i swyddog canlyniadau ddarparu gwybodaeth i’r Comisiwn.

(3) Caiff cyfarwyddyd o dan is-adran (1) ei gwneud yn ofynnol i swyddog canlyniadau—

(a) arfer unrhyw ddisgresiwn sydd gan y swyddog wrth gyflawni swyddogaethau’r swyddog, neu

(b) arfer y disgresiwn mewn ffordd benodol.

(4) Rhaid i swyddog canlyniadau y rhoddir cyfarwyddyd iddo o dan is-adran (1) gydymffurfio â’r cyfarwyddyd i’r graddau y mae’n cyfarwyddo’r swyddog—

(a) i arfer unrhyw ddisgresiwn a fyddai gan y swyddog fel arall wrth gyflawni swyddogaethau’r swyddog (neu i’w arfer mewn ffordd benodol), neu

(b) i ddarparu gwybodaeth i’r Comisiwn.

(5) Nid yw’n ofynnol i swyddog canlyniadau gydymffurfio â chyfarwyddyd o dan is-adran (1)—

(a) os byddai cydymffurfio â’r cyfarwyddyd yn anghyson ag un o ddyletswyddau’r swyddog o dan unrhyw ddeddfiad,

(b) i’r graddau y mae arfer swyddogaethau’r swyddog yn ddarostyngedig i’r cyfarwyddyd yn ymwneud ag etholiad a gedwir yn ôl mewn pôl sydd wedi ei gyfuno ag etholiad neu refferendwm Cymreig, neu

(c) i’r graddau y mae arfer swyddogaethau’r swyddog yn ddarostyngedig i’r cyfarwyddyd yn ymwneud â’r cyfuniad—

(i) o bôl mewn etholiad a gedwir yn ôl â’r pôl mewn etholiad neu refferendwm Cymreig;

(ii) o bôl mewn etholiad Senedd Cymru â’r pôl mewn etholiad cyffredin llywodraeth leol yng Nghymru.

(6) Rhaid i’r Comisiwn gyhoeddi pob cyfarwyddyd y mae’n ei roi o dan is-adran (1).

20C Cyfarwyddiadau i swyddogion cofrestru etholiadol

(1) Caiff y Comisiwn roi cyfarwyddiadau ysgrifenedig i swyddogion cofrestru etholiadol ynghylch arfer swyddogaethau’r swyddogion mewn perthynas—

(a) ag etholiad penodol i Senedd Cymru,

(b) ag etholiad llywodraeth leol penodol yng Nghymru, neu

(c) â refferendwm datganoledig penodol.

(2) Caiff cyfarwyddyd o dan is-adran (1) ei gwneud yn ofynnol i swyddog cofrestru etholiadol—

(a) arfer unrhyw ddisgresiwn sydd gan y swyddog wrth gyflawni swyddogaethau’r swyddog, neu

(b) arfer y disgresiwn mewn ffordd benodol.

(3) Caiff cyfarwyddyd o dan is-adran (1) ei gwneud yn ofynnol i swyddog cofrestru etholiadol ddarparu gwybodaeth i’r Comisiwn.

(4) Rhaid i swyddog cofrestru etholiadol y rhoddir cyfarwyddyd iddo o dan is-adran (1) gydymffurfio â’r cyfarwyddyd i’r graddau y mae’n cyfarwyddo’r swyddog—

(a) i arfer unrhyw ddisgresiwn a fyddai gan y swyddog fel arall wrth gyflawni swyddogaethau’r swyddog (neu i’w arfer mewn ffordd benodol), neu

(b) i ddarparu gwybodaeth i’r Comisiwn.

(5) Nid yw’n ofynnol i swyddog cofrestru etholiadol gydymffurfio â chyfarwyddyd o dan is-adran (1)—

(a) os yw’n anghyson—

(i) ag un o ddyletswyddau’r swyddog o dan unrhyw ddeddfiad, neu

(ii) â chyfarwyddyd a roddir o dan adran 52 o Ddeddf 1983;

(b) i’r graddau y mae arfer swyddogaethau’r swyddog yn ymwneud â phôl mewn etholiad a gedwir yn ôl sydd wedi ei gyfuno â phôl mewn etholiad neu refferendwm Cymreig.

(6) Rhaid i’r Comisiwn gyhoeddi pob cyfarwyddyd y mae’n ei roi o dan is-adran (1).

20D Ymgynghori â’r Comisiwn Etholiadol

(1) Cyn rhoi cyfarwyddyd o dan adran 20B neu 20C, rhaid i’r Comisiwn ymgynghori â’r Comisiwn Etholiadol.

(2) Rhaid i’r Comisiwn Etholiadol roi ymateb ysgrifenedig i’r Comisiwn ar y materion yr ymgynghorwyd ag ef yn eu cylch.

Y Bwrdd

20E Y Bwrdd Rheoli Etholiadol

(1) Rhaid i’r Comisiwn sefydlu bwrdd o’r enw y Bwrdd Rheoli Etholiadol (“y Bwrdd”).

(2) Mae swyddogaethau’r Comisiwn o dan y darpariaethau a bennir yn is-adran (3) wedi eu dirprwyo i’r Bwrdd ac ni chaniateir iddynt gael eu harfer ond gan y Bwrdd.

(3) Y darpariaethau yw—

(a) adrannau 20A i 20D;

(b) pennod 3 o Ran 1 o Ddeddf Etholiadau a Chyrff Etholiadol (Cymru) 2024 (peilota a diwygio etholiadau Cymreig);

(c) darpariaeth a bennir mewn rheoliadau a wneir gan Weinidogion Cymru.

(4) Caniateir i’r pwerau yn adran 12 gael eu harfer gan y Bwrdd neu’r Comisiwn mewn perthynas â’r swyddogaethau sydd wedi eu dirprwyo gan is-adran (2).

(5) Nid yw is-adran (2) yn effeithio ar gyfrifoldeb y Comisiwn dros arfer y swyddogaethau dirprwyedig.

20F Aelodaeth o’r Bwrdd

(1) Mae’r Bwrdd i gynnwys—

(a) aelod o’r Comisiwn sy’n gyn-swyddog etholiadau i gadeirio’r Bwrdd,

(b) un aelod arall o’r Comisiwn, ac

(c) aelodau sy’n swyddogion etholiadau neu’n gyn-swyddogion etholiadau (ac mae un ohonynt i fod yn ddirprwy gadeirydd y Bwrdd).

(2) Mae aelodau’r Bwrdd i’w penodi gan y Comisiwn.

(3) Rhaid i’r Comisiwn benodi o leiaf bedwar aelod i’r Bwrdd o’r math a ddisgrifir yn is-adran (1)(c).

(4) Mae’r cadeirydd i’w ddewis gan y Comisiwn ac mae’r dirprwy gadeirydd i’w ddewis gan y Bwrdd.

(5) Mae aelodau o’r Bwrdd sydd hefyd yn aelodau o’r Comisiwn i’w penodi ar delerau ac amodau a benderfynir gan Weinidogion Cymru.

(6) Mae aelodau eraill y Bwrdd i’w penodi ar delerau ac amodau a benderfynir gan y Comisiwn ar ôl ymgynghori â Gweinidogion Cymru.

(7) Mae’r telerau a’r amodau y caniateir iddynt gael eu penderfynu o dan is-adrannau (5) a (6) yn cynnwys amodau o ran tâl, lwfansau a threuliau.

(8) Rhaid i berson a benodir o dan is-adran (1)(c) beidio â bod—

(a) yn aelod o‍ un o ddeddfwrfeydd y DU;‍

(b) yn aelod o staff‍ y Senedd (o fewn yr ystyr a roddir i “member of the staff of the Senedd” gan Ddeddf Llywodraeth Cymru 2006 (p. 32));

(c) yn berson‍ a gymerir ymlaen gan aelod o un o ddeddfwrfeydd y DU, o dan gontract gwasanaeth neu gontract am wasanaethau, mewn cysylltiad â chyflawni swyddogaethau’r aelod;

(d) yn aelod o awdurdod lleol;

(e) yn aelod o awdurdod Parc Cenedlaethol ar gyfer Parc Cenedlaethol yng Nghymru;

(f) yn gomisiynydd heddlu a throsedd ar gyfer ardal heddlu yng Nghymru;

(g) yn Gomisiynydd neu’n Gomisiynydd Cynorthwyol;

(h) yn aelod o staff y Comisiwn;

(i) yn berson a gyflogir yng ngwasanaeth sifil y wladwriaeth.

(9) Yn yr adran hon ystyr “swyddog etholiadau” yw—

(a) swyddog canlyniadau, neu

(b) swyddog cofrestru etholiadol.

20G Deiliadaeth

Mae aelodau’r Bwrdd yn dal swydd ac yn gadael swydd yn unol â thelerau ac amodau eu penodiad.

20H Trafodion y Bwrdd

(1) Rhaid bod gan aelodau’r Bwrdd bleidleisiau sy’n gyfwerth â’i gilydd at ddiben penderfyniadau’r Bwrdd, ond mae gan y cadeirydd (neu’r dirprwy gadeirydd os yw’r cadeirydd yn absennol) bleidlais fwrw os bydd y bleidlais yn gyfartal.

(2) Caiff y Bwrdd fel arall reoleiddio ei weithdrefn ei hun (gan gynnwys cworwm).

(3) Nid yw unrhyw ddiffyg ym mhenodiad aelod yn effeithio ar ddilysrwydd unrhyw beth a wneir gan y Bwrdd wrth arfer swyddogaethau’r Comisiwn.

(4) Caiff y cadeirydd neu’r dirprwy gadeirydd (gyda chytundeb aelodau eraill y Bwrdd) wahodd person i fod yn bresennol mewn cyfarfod o’r Bwrdd at ddiben darparu cyngor neu gynorthwyo’r Bwrdd fel arall.

Cyffredinol

20I Dehongli’r Rhan hon

Yn y Rhan hon—

• ystyr “Deddf 1983” (“the 1983 Act”) yw Deddf Cynrychiolaeth y Bobl 1983 (p. 2);

• ystyr “etholiad a gedwir yn ôl” (“reserved election”) yw—

  (a)

  etholiad ar gyfer aelodaeth o Dŷ’r Cyffredin;

  (b)

  etholiad ar gyfer swydd comisiynydd heddlu a throsedd;

• ystyr “etholiadau llywodraeth leol” (“local government elections”) yw ethol—

  (a)

  cynghorwyr i ward etholiadol sir neu fwrdeistref sirol,

  (b)

  cynghorwyr i ward gymunedol neu, yn achos cymuned lle nad oes wardiau, i’r gymuned, neu

  (c)

  maer etholedig neu aelod gweithredol etholedig o dan reoliadau a wneir yn rhinwedd adran 44 o Ddeddf Llywodraeth Leol 2000 (p. 22);

• ystyr “refferenda datganoledig” (“devolved referendums”) yw refferenda a gynhelir o dan—

  (a)

  adran 27 o Ddeddf Llywodraeth Leol 2000 (p. 22) neu yn rhinwedd rheoliadau neu orchymyn a wneir o dan Ran 2 o’r Ddeddf honno;

  (b)

  adran 40 o Fesur 2011;

  (c)

  unrhyw ddeddfiad arall (pryd bynnag y caiff ei basio neu ei wneud) a fyddai o fewn cymhwysedd deddfwriaethol Senedd Cymru pe bai mewn darpariaeth mewn Deddf gan Senedd Cymru (pa un a fyddai’n ofynnol cael cydsyniad un o Weinidogion y Goron ar gyfer y ddarpariaeth ai peidio);

• ystyr “swyddog canlyniadau” (“returning officer”) yw—

  (a)

  swyddog canlyniadau (sut bynnag y’i disgrifir)—

  (i)

  a benodir o dan adran 35(1A) o Ddeddf 1983,

  (ii)

  a ddynodir yn unol â gorchymyn a wneir o dan adran 13 o Ddeddf Llywodraeth Cymru 2006 (p. 32) (“Deddf 2006”), neu

  (iii)

  a benodir o dan reoliadau a wneir yn rhinwedd adran 44 neu 45 o Ddeddf Llywodraeth Leol 2000 (p. 22);

  (b)

  unrhyw berson a gaiff arfer swyddogaethau swyddog canlyniadau sy’n dod o fewn paragraff (a);

• ystyr “swyddog cofrestru etholiadol” (“electoral registration officer) yw swyddog a benodir o dan adran 8(2A) o Ddeddf 1983 neu unrhyw berson a gaiff arfer swyddogaethau’r swyddog.”