29.Mae is-adran (1) yn darparu y caiff awdurdod lleol ymchwilio i gwynion mewn cysylltiad â throseddau o dan adran 5 o’r Ddeddf yr honnir eu bod wedi eu cyflawni yn ei ardal, caiff awdurdod lleol ddwyn erlyniadau mewn cysylltiad â throseddau o dan adran 5 o’r Ddeddf a gyflawnwyd yn ei ardal a chaiff awdurdod lleol gymryd camau eraill gyda’r nod o leihau mynychder troseddau o’r fath yn ei ardal.
30.Mae is-adran (2) yn esbonio bod unrhyw gyfeiriad yn y Ddeddf at swyddog awdurdodedig awdurdod lleol yn gyfeiriad at unrhyw berson a awdurdodir gan yr awdurdod lleol.
31.Mae’r adran hon yn galluogi swyddog awdurdodedig i wneud pryniannau a threfniadau, a sicrhau y darperir gwasanaethau os yw’r swyddog yn ystyried bod hynny’n angenrheidiol at ddiben swyddogaethau’r awdurdod lleol o dan y Ddeddf hon. Er enghraifft mae hyn yn caniatáu i bryniannau prawf ddigwydd.
32.Mae’r adran hon yn galluogi swyddog awdurdodedig i fynd, ar unrhyw adeg resymol, i fangre (ac eithrio mangre breswyl) os oes gan y swyddog seiliau rhesymol dros gredu bod trosedd o dan adran 5 wedi ei chyflawni yn ardal yr awdurdod lleol, a bod y swyddog yn ystyried ei fod yn angenrheidiol mynd i’r fangre at ddiben canfod a gyflawnwyd y drosedd honno. Nid yw’r pŵer hwn i fynd i fangre yn galluogi’r swyddog awdurdodedig i fynd i fangre drwy rym. Os gofynnir iddo wneud hynny, rhaid i swyddog awdurdodedig, cyn mynd i’r fangre, ddangos tystiolaeth o’i awdurdodiad.
33.Mae is-adran (5) yn egluro, at ddibenion adrannau 9, 10 ac 11 o’r Ddeddf, mai ystyr “mangre breswyl” yw mangre, neu unrhyw ran o fangre, a ddefnyddir yn gyfan gwbl neu’n bennaf fel annedd.
34.Mae’r adran hon yn darparu y caiff ynad heddwch ddyroddi gwarant i alluogi swyddog awdurdodedig i fynd i fangre breswyl o dan amgylchiadau penodol.
35.Ni chaniateir dyroddi gwarant ond pan fo’r ynad heddwch wedi ei fodloni ar sail gwybodaeth ysgrifenedig ar lw bod seiliau rhesymol i gredu bod trosedd o dan adran 5 wedi ei chyflawni yn ardal yr awdurdod lleol, a’i bod yn angenrheidiol mynd i’r fangre at ddiben canfod pa un a yw’r drosedd honno wedi ei chyflawni. Caniateir cael mynediad drwy rym pe bai angen.
36.Bydd unrhyw warant o’r fath mewn grym am y cyfnod o 28 o ddiwrnodau sy’n dechrau â’r dyddiad y’i dyroddwyd.
37.Os oes angen cael mynediad i fangre nad yw’n fangre breswyl (sefyllfa yr ymdrinnir â hi o dan adran 10) oherwydd bod seiliau rhesymol dros gredu bod trosedd o dan adran 5 wedi ei chyflawni, a bod angen mynediad i ganfod pa un a gyflawnwyd trosedd o’r fath ai peidio, mae’r adran hon yn galluogi ynad heddwch i ddyroddi gwarant yn awdurdodi swyddog awdurdodedig i fynd i fangre o’r fath, drwy rym pe bai angen. Rhaid i’r fangre y ceisir mynediad iddi o dan yr adran hon gael ei defnyddio at ddibenion busnes, neu at ddiben busnes ac fel preswylfa.
38.Er mwyn i warant gael ei dyroddi, rhaid bodloni un neu ragor o’r gofynion a nodir yn is-adrannau (3) i (4). Mae’r gofynion hynny yn cynnwys bod gofyn am fynd i’r fangre wedi ei wrthod, neu’n debygol o gael ei wrthod a bod hysbysiad o fwriad i wneud cais am warant wedi ei roi; a bod gofyn am fynd i’r fangre, neu roi hysbysiad o fwriad i wneud cais am warant, yn debygol o danseilio diben y mynediad.
39.Bydd unrhyw warant o’r fath mewn grym am y cyfnod o 28 o ddiwrnodau sy’n dechrau â’r dyddiad y’i dyroddwyd.
40.Mae is-adran (1) yn galluogi swyddog awdurdodedig sydd wedi mynd i fangre o dan y pwerau a nodir yn adrannau 9, 10 neu 11 fynd ag unrhyw bersonau eraill ac unrhyw gyfarpar y mae’r swyddog yn ystyried eu bod yn briodol.
41.Mae is-adran (2) yn nodi bod y pwerau mynediad o dan adran 9, 10, neu 11 hefyd yn gymwys i gerbydau.
42.Mae is-adran (3) yn nodi os yw swyddog awdurdodedig yn gweithredu gwarant a ddyroddir o dan adrannau 10 neu 11 o’r Ddeddf pan fydd y meddiannydd yn bresennol, rhaid iddo hysbysu’r meddiannydd ynghylch ei enw, cyflwyno tystiolaeth ddogfennol o’i awdurdod a chyflenwi copi o’r warant i’r meddiannydd.
43.Mae is-adran (4) hefyd yn ei gwneud yn ofynnol os nad yw’r fangre wedi ei meddiannu neu os yw’r meddiannydd yn absennol dros dro, rhaid i’r swyddog awdurdodedig ei gadael wedi ei diogelu yn un mor effeithiol rhag mynediad anawdurdodedig ag yr oedd pan aeth y swyddog iddi.
44.Mae’r adran hon yn rhoi pwerau i swyddogion awdurdodedig sy’n mynd i fangre o dan adrannau 9, 10 neu 11 wneud amryw o bethau i ganfod a yw trosedd o dan adran 5 wedi ei chyflawni. Caiff swyddogion gynnal arolygiadau ac archwiliadau yn y fangre. Caiff swyddogion hefyd ofyn am eitemau, eu harolygu, cymryd samplau ohonynt a/neu fynd â’r eitem(au) a/neu’r samplau o’r fangre. Er enghraifft, efallai y bydd swyddogion yn dymuno gwylio lluniau Teledu Cylch Cyfyng o’r fangre, neu fel arall fynd â dogfennau neu gopïau o ddogfennau.
45.Caiff y swyddog hefyd ei gwneud yn ofynnol i unrhyw berson roi gwybodaeth a chymorth, ond nid yw’n ofynnol i’r person hwnnw ateb unrhyw gwestiwn neu gyflwyno unrhyw ddogfen y byddai hawl ganddo i wrthod ei ateb neu wrthod ei chyflwyno mewn achos mewn llys yng Nghymru a Lloegr.
46.Rhaid i’r swyddog awdurdodedig adael yn y fangre ddatganiad sy’n rhoi manylion unrhyw eitemau sydd wedi eu cymryd ac sy’n nodi’r person y caniateir gofyn iddo i’r eiddo gael ei ddychwelyd.
47.Mae’r adran hon hefyd yn gymwys i gerbyd fel pe bai’n fangre.
48.Mae is-adran (1) yn darparu bod person yn cyflawni trosedd os yw’n rhwystro yn fwriadol swyddog awdurdodedig rhag arfer ei swyddogaethau o dan adrannau 9 i 13.
49.Mae is-adran (2) yn darparu bod person yn cyflawni trosedd os yw’r person, heb achos rhesymol, yn methu â darparu i swyddog awdurdodedig gyfleusterau y mae’n rhesymol i’r swyddog awdurdodedig eu gwneud yn ofynnol o dan adran 13(1) neu os yw’n methu â chydymffurfio â gofyniad o dan adran 13(1)(b), (d) neu (4)(b) megis darparu gwybodaeth sy’n ymwneud â materion sydd o fewn rheolaeth y person hwnnw.
50.Mae is-adran (3) yn nodi bod person a geir yn euog o drosedd o dan yr adran hon yn agored ar euogfarn ddiannod i ddirwy nad yw’n uwch na lefel 3 ar y raddfa safonol. Nodir lefelau’r raddfa safonol yn adran 122 o Ddeddf Dedfrydu 2020 (p. 17).
51.Mae is-adran (4) yn darparu nad yw gwrthod ateb unrhyw gwestiwn neu wrthod cyflwyno unrhyw ddogfen y byddai hawl gan y person i wrthod ei ateb neu wrthod ei chyflwyno mewn achos mewn llys yng Nghymru a Lloegr yn drosedd o dan yr adran hon.
52.Mae’r adran hon yn galluogi person a chanddo fuddiant mewn unrhyw beth yr eir ymaith ag ef o’r fangre gan swyddog awdurdodedig o dan adran 13(1)(c) i wneud cais i lys ynadon am orchymyn sy’n ei gwneud yn ofynnol i’r eiddo gael ei ryddhau. Yn dibynnu ar ystyriaeth y llys o gais, caiff y llys wneud gorchymyn sy’n ei gwneud yn ofynnol i’r eiddo a gedwir gael ei ryddhau.
53.Mae’r adran hon yn darparu hawl i berson a chanddo fuddiant mewn unrhyw beth y cymerwyd meddiant ohono o dan adran 13(1)(c) wneud cais i lys ynadon i gael ei ddigolledu. Pan fo’r amgylchiadau a nodir yn is-adran (2) wedi eu bodloni, caiff y llys orchymyn i’r awdurdod lleol dalu digollediad i’r ceisydd. Yr amgylchiadau yw bod eiddo wedi ei gymryd; nad oedd yn angenrheidiol cymryd yr eiddo i ganfod a oedd trosedd o dan adran 5 wedi ei chyflawni; bod y ceisydd wedi dioddef colled neu ddifrod o ganlyniad i hynny; ac nad oedd y golled neu’r difrod oherwydd esgeulustod neu ddiffyg y ceisydd ei hun.
54.Mae’r adran hon yn galluogi rheoliadau sy’n darparu ar gyfer sancsiynau sifil i gael eu gwneud mewn cysylltiad â throseddau sy’n cael eu creu o dan adran 5 o’r Ddeddf. Mae’r pŵer hwn yn cyfateb i’r pŵer hwnnw yn Rhan 3 o Ddeddf Gorfodi Rheoleiddiol a Sancsiynau 2008 (p. 13) (“DGRhS”).
55.Mae Rhan 3 o DGRhS yn caniatáu i Weinidogion Cymru wneud rheoliadau i ddarparu ar gyfer pwerau sancsiynu sifil amgen ar gyfer troseddau perthnasol sy’n ymwneud â diffyg cydymffurfio rheoleiddiol. Y sancsiynau sifil sydd ar gael o dan DGRhS yw cosbau ariannol penodedig, gofynion yn ôl disgresiwn, hysbysiadau stop ac ymgymeriadau gorfodi. Maent yn ddewis amgen i euogfarn droseddol, yn hytrach nag yn cymryd lle euogfarn droseddol, yn enwedig ar gyfer mân achosion o dorri gofynion rheoleiddiol.
56.Mae is-adran (3) yn cymhwyso adran 63 i 69 o DGRhS i reoliadau a wneir o dan yr adran hon fel y byddent yn gymwys i orchymyn a wneir o dan Ran 3 o DGRhS. Nodir effaith is-adran (3) yn y paragraffau a ganlyn.
57.Pan fo Gweinidogion Cymru yn rhoi pŵer i awdurdod lleol i osod sancsiwn sifil mewn perthynas â throsedd, rhaid i Weinidogion Cymru hefyd sicrhau’r canlyniadau a ganlyn (gweler adran 63 o DGRhS)—
bod yr awdurdod yn cyhoeddi canllawiau ar ei ddefnydd o’r sancsiwn;
bod y canllawiau hynny yn cynnwys gwybodaeth benodedig, gan ddibynnu ar y math o sancsiwn – megis o dan ba amgylchiadau y mae cosb ariannol neu hysbysiad stop yn debygol o gael ei gosod neu ei osod, o dan ba amgylchiadau na ellir ei gosod neu ei osod; swm unrhyw gosb ariannol; sut i ryddhau cosbau a hawliau apelio ac ati;
bod y canllawiau yn cael eu diwygio pan fo’n briodol;
bod yr awdurdod yn ymgynghori â phersonau a bennir yn rheoliadau Gweinidogion Cymru cyn cyhoeddi unrhyw ganllawiau; a
bod yr awdurdod yn rhoi sylw i’r canllawiau wrth arfer swyddogaethau.
58.Pan roddir pŵer i awdurdod lleol i osod sancsiwn sifil mewn perthynas â throsedd rhaid i’r awdurdod hefyd—
llunio a chyhoeddi canllawiau ar sut y mae’r drosedd i’w gorfodi (gweler adran 64 o DGRhS);
cyhoeddi adroddiadau am yr achosion lle y gosodwyd y sancsiwn sifil (gweler adran 65 o DGRhS).
59.Ni chaiff Gweinidogion Cymru wneud darpariaeth yn galluogi awdurdod lleol i osod sancsiwn sifil mewn perthynas â throsedd oni bai bod Gweinidogion Cymru wedi eu bodloni y bydd yr awdurdod yn gweithredu yn unol â’r egwyddorion a ganlyn (y cyfeirir atynt yn DGRhS fel yr egwyddorion rheoleiddiol (“regulatory principles”)) wrth arfer y pŵer hwnnw—
bod gweithgarwch rheoleiddiol yn cael ei gynnal mewn ffordd sy’n dryloyw, yn atebol, yn gymesur ac yn gyson; a
na ddylai gweithgarwch rheoleiddiol fod wedi ei dargedu ond at achosion lle bod angen gweithredu.
60.Pan fo Gweinidogion Cymru wedi rhoi pŵer i osod sancsiynau sifil, rhaid iddynt adolygu sut y mae’r pŵer hwnnw yn cael ei weithredu (gweler adran 67 o DGRhS) a chânt atal pŵer awdurdod lleol i osod sancsiynau o’r fath (gweler adran 68 o DGRhS).
61.Rhaid i dderbyniadau o sancsiynau sifil — e.e. o dalu cosbau ariannol — gael eu talu i Gronfa Gyfunol Cymru pan fo gan yr awdurdod lleol swyddogaethau o ran Cymru yn unig; ac i Gronfa Gyfunol y DU pan fo gan yr awdurdod gorfodi swyddogaethau o ran Cymru a rhan arall o’r DU (gweler adran 69 o DGRhS).
62.Mae is-adran (4) yn cymhwyso adran 60(1) a (2) o DGRhS i reoliadau a wneir o dan yr adran hon fel y byddent yn gymwys i orchymyn a wneir o dan Ran 3 o DGRhS.
63.Rhaid i reoliadau sy’n gwneud darpariaeth a alluogir gan yr adran hon fod wedi eu gwneud o dan y weithdrefn gadarnhaol.
64.Mae’r adran hon yn darparu bod achos am droseddau o dan y Ddeddf hon yr honnir eu bod wedi eu cyflawni gan bartneriaeth neu gymdeithas anghorfforedig heblaw partneriaeth i’w dwyn yn enw’r bartneriaeth neu’r gymdeithas ac nid yn enw unrhyw un neu ragor o’i haelodau. Mae unrhyw ddirwyon ar euogfarn am drosedd o dan y Ddeddf i’w talu o asedau’r bartneriaeth neu gronfeydd y gymdeithas.
65.Pan fo trosedd o dan y Ddeddf yn cael ei chyflawni gan gorff corfforedig, partneriaeth neu gymdeithas anghorfforedig heblaw partneriaeth mae’r adran hon yn ei gwneud yn bosibl, o dan yr amgylchiadau a ddisgrifir yn is-adran (2), i unigolion sy’n dal swyddi cyfrifol yn y corff perthnasol, y bartneriaeth berthnasol neu’r gymdeithas berthnasol (yr “uwch-swyddogion” a ddiffinnir gan yr adran) i fod yn droseddol atebol am drosedd.