RHAN 2COMISIYNYDD Y GYMRAEG
Y Comisiynydd
I12Comisiynydd y Gymraeg
I231
Bydd yna Gomisiynydd y Gymraeg (y cyfeirir ato yn y Mesur hwn fel “y Comisiynydd”).
I22I242
Rhaid i Brif Weinidog Cymru benodi'r Comisiynydd.
I22I243
Mae Atodlen 1 yn gwneud darpariaeth bellach ynglŷn â'r Comisiynydd.
I234
Am ddarpariaeth ynglŷn ag uniondeb cymeriad y Comisiynydd, gweler Pennod 1 o Ran 8.
Dyletswydd gyffredinol
I2I253Prif nod y Comisiynydd
1
Prif nod y Comisiynydd wrth arfer ei swyddogaethau yw hybu a hwyluso defnyddio'r Gymraeg.
2
Mae'r camau y mae'n rhaid i'r Comisiynydd eu cymryd wrth arfer swyddogaethau yn unol ag is-adran (1) yn cynnwys gweithio tuag at gynyddu'r canlynol (ond nid ydynt wedi eu cyfyngu iddynt)—
a
defnyddio'r Gymraeg yng nghyswllt darparu gwasanaethau, a
b
cyfleoedd eraill i bersonau ddefnyddio'r Gymraeg.
3
Wrth arfer swyddogaethau'n unol ag is-adran (1), rhaid i'r Comisiynydd roi sylw—
a
i statws swyddogol y Gymraeg yng Nghymru,
b
i'r dyletswyddau i ddefnyddio'r Gymraeg sydd wedi eu gosod (neu a all gael eu gosod) drwy gyfraith, a'r hawliau sy'n deillio o allu gorfodi'r dyletswyddau hynny,
c
i'r egwyddor na ddylai'r Gymraeg gael ei thrin yn llai ffafriol na'r Saesneg yng Nghymru, a
d
i'r egwyddor y dylai personau yng Nghymru allu byw eu bywydau drwy gyfrwng y Gymraeg os ydynt yn dymuno gwneud hynny.
Swyddogaethau
I3I434Hybu a hwyluso defnyddio'r Gymraeg a pheidio â thrin y Gymraeg yn llai ffafriol na'r Saesneg
1
Caiff y Comisiynydd wneud unrhyw beth sy'n briodol yn ei dyb ef—
a
er mwyn hybu defnyddio'r Gymraeg,
b
er mwyn hwyluso defnyddio'r Gymraeg, neu
c
er mwyn gweithio tuag at sicrhau nad yw'r Gymraeg yn cael ei thrin yn llai ffafriol na'r Saesneg.
2
Mae hynny'n cynnwys gwneud unrhyw un neu ragor o'r pethau canlynol, ond nid yw wedi ei gyfyngu i hynny—
a
hybu darparu cyfleoedd i ddefnyddio'r Gymraeg;
b
annog arferion gorau o ran defnyddio'r Gymraeg gan bersonau sy'n delio â phersonau eraill, neu sy'n darparu gwasanaethau i bersonau eraill;
c
cadw digonolrwydd ac effeithiolrwydd y gyfraith sy'n ymwneud â'r Gymraeg o dan arolygiaeth;
d
llunio a chyhoeddi adroddiadau;
e
gwneud gwaith ymchwil neu gomisiynu eraill i'w wneud;
f
gwneud gweithgareddau addysgol neu gomisiynu eraill i'w gwneud;
g
rhoi cymorth (gan gynnwys cymorth ariannol) i unrhyw berson;
h
gwneud argymhellion ysgrifenedig i Weinidogion Cymru;
i
cyflwyno sylwadau i unrhyw berson;
j
rhoi cyngor i unrhyw berson.
3
Os yw'r Comisiynydd yn gwneud argymhelliad ysgrifenedig neu'n cyflwyno sylw ysgrifenedig, neu'n rhoi cyngor ysgrifenedig i Weinidogion Cymru, rhaid i Weinidogion Cymru roi sylw dyladwy i'r argymhelliad, y sylw neu i'r cyngor wrth arfer unrhyw swyddogaeth y mae'n ymwneud â hi.
4
Mae pŵer y Comisiynydd o dan is-adran (2)(g) i roi cymorth ariannol yn ddarostyngedig i adran 11(4).
5
Caniateir arfer pwerau'r Comisiynydd o dan is-adran (2)(h) i (j) i wneud argymhellion neu gyflwyno sylwadau neu i roi cyngor i berson (gan gynnwys Gweinidogion Cymru) p'un a wnaeth y person hwnnw gais i'r Comisiynydd arfer y pwerau ai peidio.
6
Caiff y Comisiynydd ymgynghori â'r Panel Cynghori mewn cysylltiad ag arfer swyddogaeth a roddir gan yr adran hon.
I4I265Cynhyrchu adroddiadau 5-mlynedd
1
Rhaid i'r Comisiynydd, mewn perthynas â phob cyfnod adrodd, lunio adroddiad 5-mlynedd ar sefyllfa'r Gymraeg yn y cyfnod hwnnw.
2
Yn y Mesur hwn, cyfeirir at adroddiad o'r fath fel “adroddiad 5-mlynedd”.
3
Os yr adroddiad cyntaf o'i fath i gael ei lunio ar ôl cyfrifiad yw adroddiad 5-mlynedd, rhaid iddo gynnwys y materion a ganlyn—
a
adroddiad ar ganlyniadau'r cyfrifiad i'r graddau y maent yn ymwneud â'r Gymraeg;
b
asesiad o oblygiadau'r canlyniadau hynny i sefyllfa'r Gymraeg.
4
Nid yw is-adran (3) yn cyfyngu ar y materion y caiff y Comisiynydd eu cynnwys mewn unrhyw adroddiad 5-mlynedd.
5
Yn yr adran hon—
ystyr “cyfnod adrodd” (“reporting period”) yw—
- a
y cyfnod sy'n dechrau ar y dyddiad y daw adran 2 i rym ac sy'n dod i ben ar 31 Rhagfyr 2015; a
- b
pob cyfnod olynol o 5 mlynedd;
- a
ystyr “cyfrifiad” (“census”) yw cyfrifiad a wnaed o dan Ddeddf Cyfrifiad 1920 yng Nghymru (p'un a wnaed y cyfrifiad hefyd mewn man heblaw Cymru ai peidio).
I5I276Adroddiadau 5-mlynedd: atodol
1
Wrth baratoi pob adroddiad 5-mlynedd—
a
rhaid i'r Comisiynydd ymgynghori â'r Panel Cynghori, a
b
caiff y Comisiynydd ymgynghori ag unrhyw bersonau eraill y mae'n briodol ymgynghori â hwy yn ei dyb ef.
2
Rhaid i'r Comisiynydd gyhoeddi pob adroddiad 5-mlynedd yn Gymraeg ac yn Saesneg.
3
Rhaid i'r Comisiynydd gyhoeddi pob adroddiad 5-mlynedd cyn gynted ag y bo'n rhesymol ymarferol ar ôl i'r cyfnod y mae'r adroddiad yn ymwneud ag ef ddod i ben.
4
Cyn gynted ag y bo'n rhesymol ymarferol ar ôl cyhoeddi pob adroddiad 5-mlynedd, rhaid i'r Comisiynydd anfon copi o'r adroddiad at Weinidogion Cymru.
5
Rhaid i Weinidogion Cymru—
a
archwilio pob adroddiad 5-mlynedd a gyflwynir iddynt, a
b
gosod copi o'r adroddiad gerbron Cynulliad Cenedlaethol Cymru.
I67Ymholiadau
I281
Caiff y Comisiynydd gynnal ymholiad i unrhyw fater sy'n ymwneud ag unrhyw un neu ragor o swyddogaethau'r Comisiynydd.
I29I462
Ond mae hynny'n ddarostyngedig i is-adrannau (3) i (5).
3
Nid yw is-adran (1) yn awdurdodi'r Comisiynydd i gynnal ymholiad mewn achos—
I28a
lle y caiff y Comisiynydd, neu lle y mae'n rhaid iddo, gynnal ymchwiliad safonau o dan Bennod 8 o Ran 4, neu
I47b
lle y mae'r Comisiynydd yn ymgymryd ag ymchwiliad o dan Ran 5 (nad yw'n ei derfynu).
I474
Nid yw is-adran (1) yn awdurdodi'r Comisiynydd i gynnal ymholiad i'r methiant, gan un neu ragor o bersonau penodol, i gydymffurfio ag un gofyniad perthnasol neu ragor.
I285
Nid yw is-adran (1) yn awdurdodi'r Comisiynydd i gynnal ymholiad i'r ymyrraeth, gan un neu ragor o bersonau penodol, â'r rhyddid i gyfathrebu yn Gymraeg (ond gweler Rhan 6 am bŵer i ymchwilio i ymyrraeth benodol â'r rhyddid hwnnw).
I29I466
Nid yw is-adran (4) neu (5) yn atal y Comisiynydd rhag ystyried ymddygiad un neu ragor o bersonau penodol pan fydd yn cynnal ymchwiliad—
a
i fethiant i gydymffurfio â gofynion perthnasol, neu
b
i ymyrraeth â'r rhyddid i gyfathrebu yn Gymraeg.
I287
Caiff y Comisiynydd—
a
terfynu, neu
b
atal,
ymholiad, neu unrhyw agwedd ar ymholiad.
I478
Os bydd y Comisiynydd yn ystod ymholiad yn dechrau amau y gall person fod wedi methu â chydymffurfio ag un gofyniad perthnasol neu ragor—
a
wrth iddo barhau â'r ymholiad, rhaid i'r Comisiynydd, i'r graddau y bo'n bosibl, osgoi ystyried ymhellach a yw'r person wedi methu â chydymffurfio â'r gofynion ai peidio,
b
caiff y Comisiynydd gychwyn ymchwiliad i'r cwestiwn hwnnw o dan Ran 5, ac
c
caiff y Comisiynydd ddefnyddio gwybodaeth neu dystiolaeth a gafwyd yn ystod yr ymholiad at ddibenion yr ymchwiliad.
I289
Mae Atodlen 2 yn gwneud darpariaeth atodol ynglŷn ag ymholiadau.
I4710
Yn yr adran hon mae i gyfeiriad at fethiant i gydymffurfio ag un gofyniad perthnasol neu ragor yr un ystyr ag yn Rhan 5.
I7I308Adolygiad barnwrol ac achosion cyfreithiol eraill
1
Caiff y Comisiynydd gychwyn achos cyfreithiol yng Nghymru a Lloegr, neu ymyrryd mewn achos o'r fath, os yw'n ymddangos i'r Comisiynydd fod yr achos yn un sy'n berthnasol i fater y mae gan y Comisiynydd swyddogaeth mewn cysylltiad ag ef.
2
O ran is-adran (1)—
a
nid yw'n creu sail i achos, a
b
mae yn ddarostyngedig i unrhyw derfyn neu gyfyngiad a osodir yn rhinwedd deddfiad neu yn unol ag ymarferiad llys.
3
Yn yr adran hon, mae'r ymadrodd “achos cyfreithiol” yn cynnwys achosion gerbron unrhyw lys neu dribiwnlys, ond nid yw wedi ei gyfyngu i hynny.
I8I319Cymorth cyfreithiol
1
Caiff y Comisiynydd ddarparu cymorth i unigolyn os yw'r person hwnnw yn barti, neu os gall y person hwnnw ddod yn barti, i achos cyfreithiol gwirioneddol neu achos cyfreithiol posibl yng Nghymru a Lloegr sy'n berthnasol i fater y mae gan y Comisiynydd swyddogaeth mewn cysylltiad ag ef.
2
Nid yw'r adran hon yn effeithio ar unrhyw gyfyngiad a osodir mewn cysylltiad â chynrychiolaeth—
a
yn rhinwedd deddfiad, neu
b
yn unol ag ymarferiad llys neu dribiwnlys.
3
Y Comisiynydd sydd i ddyfarnu, at ddibenion yr adran hon, a oes achos cyfreithiol posibl sy'n berthnasol i fater y mae gan y Comisiynydd swyddogaeth mewn cysylltiad ag ef.
4
Yn yr adran hon—
mae “achos cyfreithiol” (“legal proceedings”) yn cynnwys achos gerbron unrhyw lys neu dribiwnlys, ond heb fod yn gyfyngedig i hynny;
mae “cymorth” (“assistance”) yn cynnwys y pethau a ganlyn, ond heb fod yn gyfyngedig iddynt—
- a
cyngor cyfreithiol;
- b
cynrychiolaeth gyfreithiol;
- c
cyfleusterau i setlo anghydfod.
- a
I9I3210Cymorth cyfreithiol: costau
1
Mae'r adran hon yn gymwys—
a
os yw'r Comisiynydd wedi cynorthwyo unigolyn o dan adran 9 mewn perthynas ag achos, a
b
os bydd yr unigolyn hwnnw'n ennill yr hawl i gael rhywfaint neu'r cyfan o'i gostau yn yr achos (boed yn rhinwedd dyfarniad neu yn rhinwedd cytundeb).
2
O ran treuliau'r Comisiynydd wrth ddarparu'r cymorth—
a
cânt eu codi ar symiau a delir i'r unigolyn ar ffurf costau, a
b
gellir eu gorfodi fel dyled sy'n ddyladwy i'r Comisiynydd.
3
Mae gofyniad i dalu arian i'r Comisiynydd o dan is-adran (2) yn dod islaw gofyniad a osodir yn rhinwedd adran 11(4)(f) o Ddeddf Mynediad at Gyfiawnder 1999 (adennill costau mewn achosion a gyllidir).
4
At ddibenion is-adran (2), mae treuliau'r Comisiynydd i'w cyfrifo'n unol â darpariaeth a wneir (os o gwbl) gan Weinidogion Cymru at y diben hwnnw drwy reoliadau.
5
Caiff rheoliadau a wneir o dan is-adran (4) ddarparu, ymhlith pethau eraill, ar gyfer dyrannu gwariant a dynnir gan y Comisiynydd—
a
yn rhannol at un diben ac yn rhannol at ddiben arall, neu
b
at ddibenion cyffredinol.
I10I4411Pwerau
1
Caiff y Comisiynydd wneud unrhyw beth sy'n briodol yn ei dyb ef mewn cysylltiad ag unrhyw un o'i swyddogaethau.
2
Mae hynny'n cynnwys gwneud unrhyw un neu ragor o'r canlynol, ond heb fod yn gyfyngedig iddynt—
a
rhoi grantiau a benthyciadau a rhoi gwarantau;
b
codi ffi am roi cyngor neu am wasanaethau eraill;
c
talu trydydd partïon am roi cyngor neu am wasanaethau eraill;
d
derbyn rhoddion ar ffurf arian neu eiddo arall;
e
caffael neu waredu unrhyw eiddo neu hawl.
3
Mae is-adran (2) yn ddarostyngedig i is-adrannau (4) i (6).
4
Rhaid i'r Comisiynydd beidio—
a
â rhoi grant neu fenthyciad,
b
â rhoi gwarant, neu
c
â chaffael neu waredu unrhyw fuddiant mewn tir,
ac eithrio gyda chymeradwyaeth Gweinidogion Cymru.
5
Nid yw is-adran (4) yn gymwys i unrhyw beth a wneir o dan adran 9.
6
Mae pŵer y Comisiynydd i godi ffi am roi cyngor neu am wasanaethau yn gyfyngedig i godi'r symiau sy'n briodol yn nhyb y Comisiynydd i adennill y gost wirioneddol neu amcangyfrif o'r gost a dynnir gan y Comisiynydd wrth roi'r cyngor hwnnw neu wrth ddarparu'r gwasanaethau hynny.
I11I3312Staff
1
O ran y Comisiynydd—
a
rhaid iddo benodi person yn Ddirprwy Gomisiynydd y Gymraeg (y cyfeirir ato yn y Mesur hwn fel “y Dirprwy Gomisiynydd”), a
b
caiff benodi staff arall sy'n briodol yn ei dyb ef mewn cysylltiad ag arfer ei swyddogaethau.
2
Mae cyfeiriadau yn y Mesur hwn at staff y Comisiynydd yn gyfeiriadau at y Dirprwy Gomisiynydd a staff arall.
3
Caiff y Comisiynydd dalu tâl cydnabyddiaeth i aelodau o staff y Comisiynydd.
4
Caiff y Comisiynydd dalu lwfansau (gan gynnwys lwfansau teithio a chynhaliaeth, ond heb fod yn gyfyngedig iddynt) ac arian rhodd i aelodau o staff y Comisiynydd.
5
Caiff y Comisiynydd dalu—
a
pensiynau i bersonau a fu'n aelodau o staff y Comisiynydd, neu mewn cysylltiad â hwy, a
b
symiau ar gyfer darparu pensiynau, neu tuag at ddarparu pensiynau, i bersonau a fu'n aelodau o staff y Comisiynydd, neu mewn cysylltiad â hwy.
6
Rhaid i'r Comisiynydd gael cymeradwyaeth Gweinidogion Cymru ar gyfer—
a
nifer y staff y caniateir eu penodi,
b
telerau ac amodau gwasanaeth y staff, ac
c
taliadau a wneir o dan unrhyw un neu ragor o is-adrannau (3) i (5).
7
Rhaid i Brif Weinidog Cymru benodi'r Dirprwy Gomisiynydd—
a
os yw swydd y Comisiynydd yn wag, neu
b
os yw'n ymddangos i Brif Weinidog Cymru y bydd y Comisiynydd yn methu â phenodi'r Dirprwy Gomisiynydd yn unol â'r adran hon.
8
Am ddarpariaeth ynglŷn ag uniondeb cymeriad y Dirprwy Gomisiynydd gweler Pennod 1 o Ran 8.
I12I3413Arfer swyddogaethau'r Comisiynydd gan staff
1
Caiff y Comisiynydd ddirprwyo unrhyw un neu ragor neu'r oll o swyddogaethau'r Comisiynydd i aelod o staff y Comisiynydd.
2
Mae swyddogaethau'r Comisiynydd yn arferadwy gan y Dirprwy Gomisiynydd—
a
os yw swydd y Comisiynydd yn wag, neu
b
os yw'n ymddangos i Brif Weinidog Cymru nad yw'r Comisiynydd am unrhyw reswm yn gallu arfer swyddogaethau'r Comisiynydd.
3
Os oes un o swyddogaethau'r Comisiynydd yn arferadwy gan aelod o staff y Comisiynydd yn unol ag is-adran (1) neu (2) caiff yr aelod staff, wrth arfer y swyddogaeth, ddelio ag unrhyw eiddo neu hawliau sydd wedi eu breinio yn y Comisiynydd fel pe byddent wedi eu breinio yn yr aelod staff.
I13I3514Y weithdrefn gwyno
1
Rhaid i'r Comisiynydd sefydlu gweithdrefn ar gyfer ymchwilio i gwynion ynglŷn â gweithredoedd neu anweithiau'n ymwneud ag arfer swyddogaethau'r Comisiynydd (“y weithdrefn gwyno”).
2
Rhaid i'r weithdrefn gwyno gynnwys darpariaeth ynghylch—
a
ym mha fodd y gellir gwneud cwyn;
b
y person y gellir cwyno wrtho;
c
y cyfnod a ganiateir ar gyfer dechrau a gorffen ystyried cwyn; a
d
y camau y mae'n rhaid i'r Comisiynydd ystyried eu cymryd wrth ymateb i gŵyn.
3
Caiff y Comisiynydd ddiwygio'r weithdrefn gwyno.
4
Rhaid i'r Comisiynydd—
a
sicrhau bod copi o'r weithdrefn gwyno ar gael i'w archwilio yn swyddfa'r Comisiynydd, a
b
sicrhau y perir bod copïau o'r weithdrefn gwyno ar gael mewn mannau eraill a thrwy ddulliau eraill (gan gynnwys dulliau electronig) sy'n briodol yn nhyb y Comisiynydd.
5
Rhaid i'r Comisiynydd sicrhau bod y trefniadau ar gyfer archwilio a chael at gopïau o'r weithdrefn gwyno yn cael eu cyhoeddi mewn modd sy'n dwyn y trefniadau hynny i sylw personau sy'n debygol yn nhyb y Comisiynydd o fod yn bersonau a chanddynt fuddiant yn y weithdrefn.
I14I3615Y sêl a dilysrwydd dogfennau
1
Caniateir i'r Comisiynydd gael sêl.
2
Mae dogfen—
a
yr honnir ei bod wedi ei chyflawni'n briodol o dan sêl y Comisiynydd, neu
b
yr honnir ei bod wedi ei llofnodi gan neu ar ran y Comisiynydd,
i gael ei derbyn yn dystiolaeth ac, oni phrofir i'r gwrthwyneb, rhaid cymryd ei bod wedi ei chyflawni neu wedi ei llofnodi felly.
I1516Pŵer Gweinidogion Cymru i roi cyfarwyddyd
I371
Caiff Gweinidogion Cymru roi cyfarwyddiadau i'r Comisiynydd.
2
Ond ni chaiff Gweinidogion Cymru gyfarwyddo'r Comisiynydd mewn perthynas â'r materion canlynol—
I48a
rhoi hysbysiad cydymffurfio i berson o dan Bennod 6 o Ran 4 (gan gynnwys cynnwys hysbysiad cydymffurfio sydd i'w roi i berson);
I48b
Rhan 5 (gorfodi safonau);
I37c
Rhan 6 (rhyddid i ddefnyddio'r Gymraeg).
I373
Rhaid i'r Comisiynydd gydymffurfio â chyfarwyddiadau a roddir gan Weinidogion Cymru.
I16I3817Ymgynghori
Os bydd y Comisiynydd, mewn cysylltiad ag arfer swyddogaeth, yn ymgynghori —
a
â'r Panel Cynghori, neu
b
ag unrhyw berson arall yn unol â'r Mesur hwn,
rhaid i'r Comisiynydd roi sylw i'r ymgynghoriad wrth arfer y swyddogaeth.
Adroddiadau blynyddol
I17I3918Adroddiadau blynyddol
1
Rhaid i'r Comisiynydd lunio adroddiad mewn perthynas â phob un o flynyddoedd ariannol y Comisiynydd (“adroddiad blynyddol”).
2
Rhaid i adroddiad blynyddol gynnwys y materion a ganlyn—
a
crynodeb o'r camau a gymerwyd wrth arfer swyddogaethau'r Comisiynydd;
b
adolygiad o faterion sy'n berthnasol i'r Gymraeg;
c
crynodeb o raglen waith y Comisiynydd;
d
cynigion y Comisiynydd ar gyfer rhaglen waith ar gyfer y flwyddyn ariannol ddilynol;
e
crynodeb o'r cwynion a wnaed yn unol â'r weithdrefn a sefydlwyd o dan adran 14.
3
Caiff adroddiad blynyddol hefyd gynnwys unrhyw faterion eraill y mae'n briodol eu cynnwys yn yr adroddiad yn nhyb y Comisiynydd.
4
Am ddarpariaeth ynghylch blwyddyn ariannol y Comisiynydd, gweler paragraff 15 o Atodlen 1.
I18I4019Adroddiadau blynyddol: atodol
1
Wrth baratoi pob adroddiad blynyddol, caiff y Comisiynydd ymgynghori—
a
â'r Panel Cynghori, a
b
ag unrhyw bersonau eraill y mae'n briodol ymgynghori â hwy yn nhyb y Comisiynydd.
2
Rhaid i'r Comisiynydd gyhoeddi pob adroddiad blynyddol yn Gymraeg ac yn Saesneg.
3
Rhaid i'r Comisiynydd gyhoeddi pob adroddiad blynyddol heb fod yn hwyrach na 31 Awst yn y flwyddyn ariannol sy'n dilyn y flwyddyn ariannol y mae'r adroddiad yn ymwneud â hi.
4
Cyn gynted ag y bo'n rhesymol ymarferol ar ôl cyhoeddi pob adroddiad blynyddol, rhaid i'r Comisiynydd anfon copi o'r adroddiad at Weinidogion Cymru.
5
Rhaid i Weinidogion Cymru—
a
archwilio pob adroddiad blynyddol a gyflwynir iddynt, a
b
gosod copi o'r adroddiad gerbron Cynulliad Cenedlaethol Cymru.
Gweithio gydag ombwdsmyn eraill, comisiynwyr eraill etc
I19I4920Gweithio ar y cyd gydag Ombwdsmon Gwasanaethau Cyhoeddus Cymru
1
Mae'r adran hon yn gymwys os yw'n ymddangos i'r Comisiynydd y gallai pwnc ymchwiliad penodol i orfodi safonau (“ymchwiliad y Comisiynydd”) hefyd fod yn destun ymchwiliad gan Ombwdsmon Gwasanaethau Cyhoeddus Cymru.
2
Os yw'r Comisiynydd o'r farn fod hynny'n briodol, rhaid iddo—
a
hysbysu'r Ombwdsmon ynglŷn ag ymchwiliad y Comisiynydd (gan gynnwys cynigion y Comisiynydd ar gyfer ymgymryd â'r ymchwiliad), a
b
ymgynghori â'r Ombwdsmon mewn perthynas ag ymchwiliad y Comisiynydd.
3
Os yw'r Comisiynydd yn ymgynghori â'r Ombwdsmon mewn perthynas ag ymchwiliad y Comisiynydd, caiff y Comisiynydd a'r Ombwdsmon wneud unrhyw un neu ragor neu'r oll o'r canlynol—
a
cydweithredu â'i gilydd mewn perthynas â'r ymchwiliad;
b
cynnal ymchwiliad ar y cyd;
c
paratoi a chyhoeddi adroddiad ar y cyd mewn perthynas â'r ymchwiliad.
4
Caiff Gweinidogion Cymru, drwy orchymyn—
a
darparu i'r adran hon fod yn gymwys mewn perthynas ag unrhyw berson arall fel y mae'n gymwys mewn perthynas ag Ombwdsmon Gwasanaethau Cyhoeddus Cymru, a
b
gwneud darpariaeth arall sy'n briodol yn nhyb Gweinidogion Cymru mewn cysylltiad â, at ddibenion, neu o ganlyniad i ddarpariaeth a wneir o dan baragraff (a).
5
Mae'r ddarpariaeth y caniateir ei gwneud o dan is-adran (4) yn cynnwys y canlynol, ond nid yw wedi ei chyfyngu i hynny—
a
darpariaeth yn galluogi'r person arall i weithio, neu'n ei gwneud yn ofynnol i'r person arall weithio, ar y cyd â'r Comisiynydd; a
b
diwygiadau i unrhyw ddeddfiad.
6
Cyn gwneud gorchymyn o dan is-adran (4), rhaid i Weinidogion Cymru ymgynghori â'r Comisiynydd ac ag unrhyw bersonau eraill y mae'n briodol ymgynghori â hwy yn nhyb Gweinidogion Cymru.
7
Yn yr adran hon—
mae “ymchwiliad” (“investigation”), mewn perthynas ag Ombwdsmon Gwasanaethau Cyhoeddus Cymru, yn cynnwys archwiliad ac ymholiad, ac mae ymadroddion cytras i'w dehongli'n unol â hynny;
ystyr “ymchwiliad i orfodi safonau” (“standards enforcement investigation”) yw ymchwiliad y mae gan y Comisiynydd yr hawl i ymgymryd ag ef, neu ymchwiliad y mae'n ymgymryd ag ef, o dan adran 71.
I20I5021Gweithio'n gyfochrog ag ombwdsmyn, comisiynwyr etc
1
Mae'r adran hon yn gymwys os yw'n ymddangos i'r Comisiynydd fod pwnc ymchwiliad i orfodi safonau (“ymchwiliad y Comisiynydd”) yn bwnc sy'n ymwneud â mater a allai fod yn destun ymchwiliad gan ombwdsmon penodol, neu sy'n codi mater felly (“y mater cysylltiedig”).
2
Os yw'r Comisiynydd o'r farn bod hynny'n briodol, rhaid iddo hysbysu'r ombwdsmon ynglŷn â'r mater cysylltiedig.
3
Os yw'r Comisiynydd yn ymgymryd ag ymchwiliad y Comisiynydd, rhaid i'r Comisiynydd, os yw o'r farn bod hynny'n briodol—
a
hysbysu'r ombwdsmon ynglŷn â'r ymchwiliad (gan gynnwys ynglŷn â chynigion y Comisiynydd ar gyfer ymgymryd â'r ymchwiliad), a
b
ymgynghori â'r ombwdsmon mewn perthynas â'r ymchwiliad.
4
Os yw'r Comisiynydd yn ymgymryd ag ymchwiliad y Comisiynydd, a'r ombwdsmon yn ymchwilio i'r mater cysylltiedig, cânt wneud unrhyw un neu ragor o'r canlynol—
a
cydweithredu â'i gilydd mewn perthynas â'u gwahanol ymchwiliadau;
b
cynnal ymchwiliad ar y cyd;
c
paratoi a chyhoeddi adroddiad ar y cyd mewn perthynas â'u gwahanol ymchwiliadau neu â'u hymchwiliad ar y cyd.
5
Os na fydd y Comisiynydd yn ymgymryd ag ymchwiliad y Comisiynydd, rhaid i'r Comisiynydd, os yw o'r farn bod hynny'n briodol—
a
rhoi i'r person sydd am ddwyn yr achos wybodaeth ynglŷn â sut i gyfeirio'r mater cysylltiedig at yr ombwdsmon, a
b
rhoi'r wybodaeth honno i unrhyw berson arall a chanddo fuddiant yn yr achos.
6
Yn yr adran hon—
ystyr “ombwdsmon” (“ombudsman”) yw—
- a
Ombwdsmon Gwasanaethau Cyhoeddus Cymru,
- b
Comisiynydd Plant Cymru,
- c
Comisiynydd Pobl Hŷn Cymru, a
- d
y Comisiwn Cydraddoldeb a Hawliau Dynol;
- a
mae “ymchwiliad” (“investigation”), mewn perthynas ag ombwdsmon, yn cynnwys archwiliad ac ymholiad, ac mae ymadroddion cytras i'w dehongli'n unol â hynny;
ystyr “ymchwiliad i orfodi safonau” (“standards enforcement investigation”) yw ymchwiliad y mae gan y Comisiynydd yr hawl i'w gynnal, neu ymchwiliad y mae'n ei gynnal, o dan adran 71.
7
Caiff Gweinidogion Cymru, drwy orchymyn, ddiwygio'r diffiniad o “ombwdsmon” yn is-adran (6)—
a
drwy ychwanegu person;
b
drwy hepgor person;
c
drwy newid disgrifiad o berson.
8
Caiff Gweinidogion Cymru, drwy orchymyn, wneud unrhyw ddarpariaeth arall sy'n briodol yn nhyb Gweinidogion Cymru mewn cysylltiad â, at ddibenion, neu o ganlyniad i ddarpariaeth a wneir o dan is-adran (7), gan gynnwys, ond heb fod yn gyfyngedig—
a
i ddarpariaeth sy'n galluogi'r person arall i weithio gyda'r Comisiynydd, neu'n ei gwneud yn ofynnol iddo wneud hynny, a
b
i ddiwygiadau i unrhyw ddeddfiad.
9
Cyn gwneud gorchymyn o dan is-adran (7), rhaid i Weinidogion Cymru ymgynghori â'r person dan sylw ac ag unrhyw bersonau eraill y mae'n briodol ymgynghori â hwy yn nhyb Gweinidogion Cymru.
10
Mae Atodlen 3 yn cynnwys diwygiadau ynghylch Comisiynwyr ac Ombwdsmyn eraill yn gweithio ar y cyd ac yn gweithio'n gyfochrog â Chomisiynydd y Gymraeg.
Datgelu gwybodaeth
I2122Y pŵer i ddatgelu gwybodaeth
I411
Rhaid peidio â datgelu gwybodaeth y mae'r Comisiynydd wedi ei chael wrth arfer unrhyw un neu ragor o swyddogaethau'r Comisiynydd onid awdurdodir y datgeliad gan is-adran (2).
2
Caiff y Comisiynydd ddatgelu'r wybodaeth—
I41a
at ddibenion arfer unrhyw un neu ragor o swyddogaethau'r Comisiynydd;
I45b
at ddibenion achos am dramgwydd o dyngu anudon yr honnir i'r tramgwydd gael ei gyflawni yn ystod ymchwiliad i orfodi safonau;
I45c
at ddibenion ymholiad gyda golwg ar gychwyn achos fel a grybwyllir ym mharagraff (b);
I45d
at ddibenion dyroddi tystysgrif o dan adran 107 (rhwystro a dirmygu);
I41e
os yw'r wybodaeth i'r perwyl bod person yn debygol o fod yn fygythiad i iechyd neu ddiogelwch un neu ragor o bersonau a bod y datgeliad yn ddatgeliad i berson sydd ym marn y Comisiynydd yn berson y dylid datgelu'r wybodaeth iddo er budd y cyhoedd;
I41f
os gwybodaeth o'r math a grybwyllir yn is-adran (3) yw'r wybodaeth, ac os gwneir y datgeliad i'r Comisiynydd Gwybodaeth;
I41g
os gwneir y datgeliad i berson a ganiatawyd, a bod y Comisiynydd yn fodlon bod amod budd y cyhoedd wedi ei fodloni;
I41h
os cafwyd yr wybodaeth gan y Comisiynydd dros 70 o flynyddoedd cyn dyddiad y datgelu, ac os datgeliad ydyw i berson sydd ym marn y Comisiynydd yn berson y dylid datgelu'r wybodaeth iddo er budd y cyhoedd.
I413
Gwybodaeth yw'r wybodaeth y cyfeirir ati yn is-adran (2)(f) yr ymddengys i'r Comisiynydd ei bod yn ymwneud—
a
â mater y gallai'r Comisiynydd Gwybodaeth arfer pŵer mewn perthynas ag ef ac a roddir mewn deddfiad a grybwyllir yn is-adran (4); neu
b
â chyflawni tramgwydd a grybwyllir yn is-adran (5).
I414
Y deddfiadau y cyfeirir atynt yn is-adran (3)(a) yw—
F1a
adrannau 142 i 154, 160 i 164, neu 174 i 176 o Ddeddf Diogelu Data 2018 neu Atodlen 15 i'r Ddeddf honno (darpariaethau penodol yn ymwneud â gorfodi);
b
adran 48 o Ddeddf Rhyddid Gwybodaeth 2000 (argymhellion arfer); ac
c
Rhan 4 o'r Ddeddf honno (gorfodi).
F25
Y tramgwyddau y cyfeirir atynt yn is-adran (3)(b) yw'r rhai—
a
o dan ddarpariaeth yn Neddf Diogelu Data 2018 ac eithrio paragraff 15 o Atodlen 15 (rhwystro gweithredu gwarant etc); neu
b
o dan adran 77 o Ddeddf Rhyddid Gwybodaeth 2000 (trosedd o altro etc cofnodion gyda'r bwriad o atal datgelu).
I416
At ddibenion is-adran (2)(g), mae amod budd y cyhoedd wedi ei fodloni os yw'r datgeliad—
a
yn briodol at ddiben arfer unrhyw un neu ragor o swyddogaethau'r person a ganiatawyd gan y person hwnnw, a
b
er budd y cyhoedd.
I417
Wrth ddyfarnu at ddibenion yr adran hon a yw datgelu gwybodaeth er budd y cyhoedd, rhaid i'r Comisiynydd ystyried buddiannau—
a
unrhyw berson y mae'r wybodaeth yn ymwneud ag ef; a
b
unrhyw bersonau eraill sy'n briodol yn nhyb y Comisiynydd.
I418
Nid yw'r adran hon yn effeithio ar F3gymhwyso'r ddeddfwriaeth diogelu data i'r Comisiynydd.
I42I519
Yn yr adran hon—
F4“mae i “y ddeddfwriaeth diogelu data” yr un ystyr ag a roddir i “the data protection legislation” yn Neddf Diogelu Data 2018 (gweler adran 3 o'r Ddeddf honno);
ystyr “person a ganiatawyd” (“permitted person”) yw—
- a
Gweinidogion Cymru;
- b
Prif Weinidog Cymru;
- c
Cwnsler Cyffredinol Llywodraeth Cynulliad Cymru;
- d
Ombwdsmon Gwasanaethau Cyhoeddus Cymru;
- e
Comisiynydd Plant Cymru;
- f
y Comisiynydd Plant;
- g
y Comisiwn Cydraddoldeb a Hawliau Dynol;
- h
Comisiynydd Plant a Phobl Ifanc Gogledd Iwerddon;
- i
Comisiynydd Pobl Hŷn Cymru;
- j
ombwdsmon tai a benodwyd yn unol â chynllun o dan adran 51 o Ddeddf Tai 1996;
- k
cyngor ar gyfer sir neu fwrdeistref sirol yng Nghymru;
- l
cyngor ar gyfer sir neu ddosbarth yn Lloegr;
- m
cyngor ar gyfer un o fwrdeistrefi Llundain;
- n
prif gwnstabl o'r heddlu ar gyfer ardal heddlu;
- o
prif gwnstabl Heddlu Trafnidiaeth Prydain;
- a
ystyr “ymchwiliad i orfodi safonau” (“standards enforcement investigation”) yw ymchwiliad a wneir gan y Comisiynydd o dan adran 71.
I4110
Caiff Gweinidogion Cymru, drwy orchymyn ddiwygio'r diffiniad o “person a ganiatawyd” yn is-adran (9)—
a
drwy ychwanegu person;
b
drwy hepgor person;
c
drwy newid disgrifiad o berson.
I4111
Cyn gwneud gorchymyn o dan is-adran (10), rhaid i Weinidogion Cymru ymgynghori â'r person o dan sylw ac ag unrhyw bersonau eraill y mae'n briodol ymgynghori â hwy yn nhyb Gweinidogion Cymru.