Rheoliadau Llywodraethu Ysgolion a Gynhelir (Cymru) 2005

Nodyn Esboniadol

(Nid yw'r nodyn hwn yn rhan o'r Rheoliadau)

Mae'r Rheoliadau hyn yn nodi'r trefniadau newydd ar gyfer cyfansoddiad cyrff llywodraethu ysgolion a gynhelir, gan gynnwys ysgolion meithrin a gynhelir, yng Nghymru. Ar ôl 31 Hydref 2005, rhaid i gyfansoddiad corff llywodraethu pob ysgol newydd gydymffurfio â'r Rheoliadau hyn. Ar ôl 1 Medi 2008, rhaid i gyfansoddiad pob corff llywodraethu sy'n bodoli eisoes gydymffurfio â'r rheoliadau hyn, ond tan y dyddiad hwnnw gallant ddewis naill ai cadw eu hofferynnau llywodraethu presennol ynteu fabwysiadu offeryn llywodraethu newydd yn unol â'r Rheoliadau hyn.

Mae Rhan 1 yn darparu i'r Rheoliadau ddod i rym ar 31 Hydref 2005 a 1 Ionawr 2006, yn nodi'r Rheoliadau sydd i gael eu dirymu neu eu diwygio (yn bennaf Rhannau I i III a Rhan VIII o Reoliadau Addysg (Llywodraethu Ysgolion) (Cymru) OS 1999/2242 (Cy. 2)) ac yn cynnwys y darpariaethau dehongli.

Mae Rhan 2 yn disgrifio'r gwahanol gategorïau o lywodraethwyr. Mae rheoliad 4 ac Atodlen 1 yn ymdrin â rhiant-lywodraethwyr ac yn nodi ar ba sail y gall unigolyn fod yn gymwys i sefyll i'w ethol ac i bleidleisio dros riant-lywodraethwr neu gael ei benodi'n rhiant-lywodraethwr.

Mae rheoliad 5 yn ymdrin ag athro-lywodraethwyr a rheoliad 6 â staff-lywodraethwyr nad ydynt yn athrawon. Mae'r pennaeth yn llywodraethwr yn rhinwedd ei swydd ond gall ymddiswyddo o fod yn llywodraethwr (neu dynnu ei ymddiswyddiad yn ôl) ar unrhyw adeg. Mae Atodlen 2 yn ymdrin â'r broses o ethol athro-lywodraethwyr a staff-lywodraethwyr.

Mae rheoliad 7 yn ymdrin â phenodi llywodraethwyr AALl.

Mae rheoliad 8 yn nodi pwy sy'n gymwys i gael ei benodi'n llywodraethwr cymunedol. Mae rheoliad 9 yn ymdrin â phenodi llywodraethwyr sefydledig, gan gynnwys llywodraethwyr sefydledig ex officio a dirprwy lywodraethwyr. Mae rheoliad 10 ac Atodlen 3 yn ymdrin â'r broses enwebu ar gyfer llywodraethwyr partneriaeth, ac â'u penodi.

Mae rheoliad 11 yn darparu ar gyfer penodi noddwr-lywodraethwyr ac Atodlen 4 yn ymdrin â'r broses ar gyfer eu penodi.

Mae rheoliad 12 a pharagraffau (4) a (5) o reoliad 15 yn darparu ar gyfer llywodraethwyr cynrychioliadol mewn ysgolion arbennig cymunedol.

Mae Rhan 3 yn nodi'r egwyddorion cyffredinol a fydd yn penderfynu maint ag aelodaeth cyrff llywodraethu ysgolion. Mae rheoliadau 13 hyd 19 yn nodi'r gofynion penodol ar gyfer cyfansoddiad cyrff llywodraethu pob categori o ysgol.

Mae rheoliad 20 yn gwneud darpariaeth ar gyfer llywodraethwyr cymunedol ychwanegol ar gyfer ysgolion cynradd cymunedol a gwirfoddol ac ysgolion meithrin a gynhelir sy'n gwasanaethu ardaloedd lle ceir un neu ragor o gynghorau cymuned.

Mae rheoliad 21 yn nodi'r gofynion y mae'n rhaid i berson sy'n dymuno arfer y pŵer o enwebu neu benodi llywodraethwr eu dilyn. Os bydd unrhyw anghydfod rhwng personau y mae ganddynt hawl ar y cyd i enwebu neu benodi llywodraethwr, gwneir y penodiad gan Gynulliad Cenedlaethol Cymru dan reoliad 22. Mae rheoliad 23 yn gwneud darpariaeth ar gyfer diswyddo llywodraethwyr pan fydd gormod ohonynt.

Mae Rhan 4 yn ymdrin â chymwysterau a chyfnod swyddi. Mae rheoliad 24 ac Atodlen 5 yn nodi'r amgylchiadau pan fydd llywodraethwr yn cael ei anghymwyso rhag sefyll i'w ethol, cael ei benodi neu barhau mewn swydd fel llywodraethwr.

Mae rheoliad 25 yn darparu mai 4 blynedd fydd uchafswm cyfnod swydd llywodraethwr (â rhai eithriadau). Os digwydd bod llywodraethwr sefydledig ex officio yn methu ag ymgymryd â'i swydd neu'n anfodlon gwneud hynny, gellir penodi dirprwy lywodraethwr. Mae rheoliad 26 yn nodi'r weithdrefn ar gyfer ymddiswyddo fel llywodraethwr. Mae rheoliadau 27 i 29 yn darparu ar gyfer diswyddo llywodraethwyr sydd wedi eu penodi (yn hytrach na'u hethol) i'w swyddi.

Mae Rhan 5 yn ymdrin â'r weithdrefn ar gyfer gwneud, adolygu ac amrywio offerynnau llywodraethu a chynnwys offerynnau. Bydd offeryn llywodraethu cyntaf ysgol feithrin a gynhelir yn cael ei baratoi a'i wneud gan yr AALl. Mae rheoliad 32 yn nodi'r ddyletswydd i ystyried canllawiau a roddir gan Gynulliad Cenedlaethol Cymru yn hyn o beth. Mae rheoliad 36 yn nodi'r ddyletswydd i ddarparu copïau o'r offeryn llywodraethu i bob aelod o'r corff llywodraethu, y pennaeth, ymddiriedolwyr yr ysgol (os oes rhai) a'r awdurdod esgobaethol neu gorff crefyddol priodol arall (yn achos ysgolion ffydd). Mae rheoliad 37 yn gosod dyletswydd ar AALl i sicrhau bod gan bob ysgol a gynhelir ganddynt offeryn llywodraethu sy'n cydymffurfio â'r Rheoliadau hyn erbyn 31 Mawrth 2006 yn achos ysgol feithrin a 31 Awst 2008 yn achos ysgolion eraill.

Mae Rhan 6 ac Atodlen 6 yn galluogi llywodraethwyr a benodwyd neu a etholwyd i'w swyddi cyn neu ar 31 Hydref 2005 i barhau mewn swydd pan ddaw offeryn llywodraethu a wnaed yn unol â'r Rheoliadau hyn i rym.

Mae Rhan 7 yn ymdrin â phenodi a diswyddo swyddogion y corff llywodraethu, ac â'u swyddogaethau. Mae rheoliad 40 yn ymdrin â dirprwyo swyddogaethau i'r cadeirydd neu'r is-gadeirydd mewn achosion brys. O dan reoliad 42 mae'n ofynnol i'r corff llywodraethu benodi clerc i'r corff llywodraethu, ac mae gan y corff llywodraethu y pwer i ddiswyddo'r clerc ar unrhyw adeg. Mae rheoliad 43 yn nodi swyddogaethau clerc y corff llywodraethu.

Mae Rhan 8 yn darparu ar gyfer cyfarfodydd a thrafodion y corff llywodraethu. Mae'r Rhan hon yn cynnwys darpariaethau ar gyfer mynediad i gyfarfodydd, cynnull cyfarfodydd, cworwm, cofnodion a chyhoeddi cofnodion. Rhaid i benderfyniadau ar bob mater gael eu gwneud drwy bleidlais mwyafrif y llywodraethwyr.

Mae rheoliad 49 yn nodi'r amgylchiadau y gellir atal llywodraethwr rhag dod i gyfarfodydd am hyd at 6 mis. Mae rheoliadau 50 hyd 52 yn ymwneud â dirprwyo swyddogaethau corff llywodraethu.

Mae Rhan 9 yn ymdrin â sefydlu pwyllgorau cyrff llywodraethu ac â thrafodion pwyllgorau o'r fath, gan gynnwys trefniadau clercio, cynnull cyfarfodydd, cworwm, pleidleisio a chyhoeddi cofnodion.

Mae Rhan 10 ac Atodlen 7 yn ymdrin â gwrthdaro rhwng buddiannau a'r amgylchiadau pan fo'n rhaid i lywodraethwyr ac eraill sydd fel arall â hawl i fynychu cyfarfodydd y corff llywodraethu neu ei bwyllgorau fynd allan a pheidio â phleidleisio. Yr egwyddor gyffredinol yw pan fo gwrthdaro rhwng buddiannau person o'r fath a buddiannau'r corff llywodraethu, neu pan fo egwyddorion cyfiawnder naturiol yn mynnu gwrandawiad teg a phan fo unrhyw amheuaeth resymol ynghylch gallu'r person hwnnw i weithredu'n ddiduedd, y dylai fynd allan o'r cyfarfod a pheidio â phleidleisio.

Paratowyd arfarniad rheoliadol o'r Rheoliadau hyn a gellir ei weld ar wefan Cynulliad Cenedlaethol Cymru (www.cymru.gov.uk). Mae modd cael copïau o Is-adran Rheolaeth Ysgolion yr Adran Hyfforddiant ac Addysg, Llywodraeth Cynulliad Cymru, Parc Cathays, Caerdydd CF10 3NQ.