Atodlen 3: Rhan Newydd 3a O Ddeddf 2013
61.Cyflwynir Atodlen 3 gan adran 18.
62.Mae’r Atodlen hon yn gwneud darpariaeth i’r Comisiwn gynnal adolygiadau rheolaidd o ffiniau etholaethau’r Senedd y bydd Aelodau o’r Senedd yn cael eu hethol drostynt mewn etholiadau cyffredinol i’w cynnal ar ôl i’r set gyntaf o reoliadau a wneir o dan adran 49J o Ddeddf 2013 gymryd effaith. Mae’n nodi’r rheolau a’r prosesau y mae rhaid i’r Comisiwn eu dilyn wrth adolygu’r ffiniau ac wrth benderfynu ar ba newidiadau i’w gwneud.
Rhan 3A o Ddeddf 2013
63.Mae paragraff 1 o Atodlen 3 yn mewnosod Rhan 3A newydd yn Neddf 2013, fel a nodir yn y paragraffau isod:
64.Mae adran 49A yn ei gwneud yn ofynnol i’r Comisiwn gynnal adolygiad ffiniau unwaith ym mhob cyfnod adolygu, gydag is-adran (5) yn diffinio hyd y cyfnod adolygu fel cyfnod sy’n dechrau ag 1 Ebrill 2025 ac sy’n dod i ben ar 30 Tachwedd 2028, cyfnod o wyth mlynedd sy’n dechrau ag 1 Rhagfyr 2028 a phob cyfnod dilynol o wyth mlynedd. Mae adran 49A yn nodi’r materion y mae rhaid i’r Comisiwn benderfynu arnynt os yw’n ystyried y dylid newid ffiniau etholaeth Senedd. Mae’r adran hon hefyd yn darparu, hyd yn oes os na fydd ffiniau etholaeth Senedd yn newid, y caniateir i’r Comisiwn barhau i newid ei enw, neu ei statws fel etholaeth sirol neu fwrdeistrefol.
65.Mae adran 49B yn darparu bod rhaid i’r Comisiwn gyhoeddi hysbysiad unwaith y bydd yr adolygiad wedi cychwyn (yn unol ag adran 49L(2), sy’n ei gwneud yn ofynnol bod rhaid i unrhyw beth a gyhoeddir o dan Ran 3A gael ei gyhoeddi ar wefan y Comisiwn ac mewn unrhyw fodd arall y mae’r Comisiwn yn ystyried ei fod yn briodol), a rhaid i hysbysiad o’r fath bennu’r dyddiad y cychwynnodd yr adolygiad. Mae’r adran hon hefyd yn diffinio “dyddiad yr adolygiad” at ddibenion Rhan 3A o Ddeddf 2013 drwy gyfeirio at y dyddiad a bennir yn yr hysbysiad cychwyn.
66.Mae adran 49C yn nodi’r rheolau y mae rhaid i’r Comisiwn eu dilyn wrth gynnal ei adolygiadau:
Mae is-adran (1) yn ei gwneud yn ofynnol i bob etholaeth Senedd fod o fewn amrywiad cwota etholiadol o ddim llai na 90% a dim mwy na 110% o’r cwota etholiadol. Diffinnir y cwota etholiadol yn is-adran (3)(b) o’r adran hon.
Mae is-adran (2)(a) yn darparu ar gyfer rhestr o ffactorau y caiff y Comisiwn roi sylw iddynt wrth benderfynu pa un a ddylid newid ffiniau etholaethau’r Senedd a beth y dylai’r newidiadau hynny fod. Mae is-adran (2)(b) yn datgan bod rhaid i’r Comisiwn, mewn unrhyw achos, geisio sicrhau y gwneir cyn lleied o newidiadau â phosibl i ffiniau etholaethau’r Senedd a rhoi sylw i’r anghyfleustra a achosir drwy wneud unrhyw newidiadau. Bwriad is-adran (2)(b) yw gorfodi’r Comisiwn i ystyried y ffaith bod canlyniadau gweinyddol ac ymarferol i wneud newidiadau i etholaethau, ac i anelu i achosi’r newid lleiaf posibl i etholaethau’r Senedd. Mae’r ddyletswydd hon yn gymwys ym mhob achos, gan gynnwys yng nghyd-destun pwerau’r Comisiwn i ystyried unrhyw un neu ragor o’r materion a restrir yn is-adran (2)(a). Caiff y Comisiwn ystyried, er enghraifft, ffiniau wardiau etholaethol presennol; ond wrth ystyried y wardiau hynny (ac, er enghraifft, ddod i’r casgliad na ddylai ffiniau etholaeth Senedd dorri ar draws ffiniau ward) dylai’r Comisiwn barhau i sicrhau’r newid lleiaf posibl i etholaethau’r Senedd. Nid bwriad y ddarpariaeth hon yw gorfodi’r Comisiwn i gyfyngu ei hun i’r newidiadau hynny’n unig sy’n hanfodol i etholyddiaeth etholaeth fod o fewn yr ystod cwota etholiadol yn is-adran (1).
Mae is-adran (3) yn diffinio’r etholyddiaeth a’r cwota etholiadol at ddibenion is-adran (1).
Mae is-adran (4) yn pennu pa fersiwn o’r gofrestr o etholwyr llywodraeth leol y dylid ei defnyddio i benderfynu’r cwota etholiadol ar gyfer pob adolygiad.
Mae is-adran (5), a ddarllenir gydag is-adran (2)(a)(i), yn ei gwneud yn ofynnol i’r Comisiwn ystyried darpar ffiniau ar ddyddiad yr adolygiad.
Mae is-adran (6) yn diffinio “darpar ffin” at ddibenion is-adran (5).
67.Mae adran 49D yn nodi sut y dylid penderfynu ar enwau etholaethau’r Senedd, a pha gamau y mae rhaid i’r Comisiwn eu cymryd wrth benderfynu ar yr enwau hynny, gan gynnwys ymgynghori â Chomisiynydd y Gymraeg ar orgraff unrhyw enw arfaethedig. Rhaid i etholaethau gael enw unigol i’w ddefnyddio wrth gyfathrebu’n Gymraeg ac yn Saesneg, oni bai yr ystyrir hyn yn annerbyniol gan y Comisiwn. Os felly, caniateir rhoi enwau gwahanol ar etholaethau i’w defnyddio wrth gyfathrebu’n Gymraeg ac yn Saesneg. Os bydd enwau gwahanol, mae’n ofynnol cynnwys y ddau enw yn y fersiynau Cymraeg a Saesneg o adroddiadau’r Comisiwn.
68.Mae adran 49E(1) yn ei gwneud yn ofynnol i’r Comisiwn wneud adroddiad cychwynnol ar ôl iddo gyhoeddi’r hysbysiad cychwyn ac ymgynghori â Chomisiynydd y Gymraeg ar orgraff yr enwau arfaethedig ar gyfer yr etholaethau (os yw’n cynnig newidiadau i unrhyw un neu ragor o’r enwau) a manylion ynghylch yr hyn y mae rhaid i’r adroddiad hwnnw ei gynnwys. Mae adran 49E(2) yn ei gwneud yn ofynnol i’r Comisiwn (ymysg pethau eraill) gyhoeddi’r adroddiad cychwynnol a gwahodd sylwadau arno. Mae’r adran hon hefyd yn darparu mai’r cyfnod cyntaf ar gyfer sylwadau yw cyfnod o wyth wythnos, gan ddechrau â’r dyddiad y cyhoeddir yr adroddiad cychwynnol. Rhaid i’r Comisiwn ymgynghori â Chomisiynydd y Gymraeg yn ystod y cyfnod hwn (ac ni chyfyngir yr ymgynghoriad hwn i orgraff yr enwau arfaethedig).
69.Mae adran 49F yn nodi’r camau y mae rhaid i’r Comisiwn eu cymryd ar ôl y cyfnod cyntaf ar gyfer sylwadau, gan gynnwys y gofyniad yn is-adran (1) i gyhoeddi unrhyw sylwadau a gafwyd yn ystod y cyfnod hwnnw. Unwaith y cyhoeddir y sylwadau (ar ôl y cyfnod cyntaf), bydd yr ail gyfnod ar gyfer sylwadau yn cychwyn ac yn para am chwe wythnos, gan ddechrau â’r dyddiad y caiff y ddogfen sy’n amlinellu’r sylwadau a gafwyd, fel y crybwyllir yn is-adran (1), ei chyhoeddi. Rhaid i’r Comisiwn hysbysu unrhyw berson y mae’n ystyried ei fod yn briodol am sut i gael mynediad at y ddogfen a gwahodd sylwadau pellach ar y sylwadau a wnaed yn y ddogfen. Mae’n ofynnol i’r Comisiwn hefyd gyhoeddi gwybodaeth ynghylch gwrandawiadau cyhoeddus, gan gynnwys ymhle a phryd y’u cynhelir (mae adran 49G yn gwneud darpariaeth bellach ynghylch gwrandawiadau cyhoeddus). Mae is-adran (4) yn diffinio “cyfleusterau o bell” yng nghyd-destun gwrandawiadau cyhoeddus.
70.Mae adran 49G yn nodi’r manylion am faint o wrandawiadau cyhoeddus sydd i’w cynnal yn ystod yr ail gyfnod ar gyfer sylwadau ac mae’n disgrifio sut y dylid cynnal y gwrandawiadau hynny.
71.Mae adran 49H yn nodi’r camau y mae rhaid i’r Comisiwn eu cymryd ar ddiwedd yr ail gyfnod ar gyfer sylwadau. Rhaid i’r Comisiwn ystyried ei gynigion yn gyntaf gan roi sylw i’r sylwadau a wnaed yn ystod y cyfnod cyntaf a’r ail gyfnod ar gyfer sylwadau. Os cynigir newidiadau i enwau’r etholaethau gan y Comisiwn na chawsant eu cynnig yn yr adroddiad cychwynnol, rhaid i’r Comisiwn ymgynghori â Chomisiynydd y Gymraeg, a rhoi sylw i unrhyw sylwadau a wnaed gan Gomisiynydd y Gymraeg, ar orgraff yr enwau hynny. Rhaid i’r Comisiwn yna wneud a chyhoeddi ail adroddiad, y mae rhaid iddo nodi manylion unrhyw newidiadau a wnaed gan y Comisiwn i’r cynigion a nodir yn yr adroddiad cychwynnol ac eglurhad dros wneud y newidiadau hynny, neu ddatganiad nad yw’n ystyried bod unrhyw newid yn briodol. Rhaid i’r Comisiwn hefyd gyhoeddi dogfen sy’n cynnwys unrhyw sylwadau a gafwyd yn ystod yr ail gyfnod ar gyfer sylwadau a chofnodion y gwrandawiadau cyhoeddus. Mae adran 49H hefyd yn darparu ar gyfer trydydd cyfnod a chyfnod terfynol ar gyfer sylwadau sy’n para am bedair wythnos (gan ddechrau ar y dyddiad y cyhoeddir yr ail adroddiad). Rhaid i’r Comisiwn ymgynghori â Chomisiynydd y Gymraeg yn ystod y cyfnod hwn (ac nid yw’r ymgynghoriad hwn wedi ei gyfyngu i orgraff yr enwau arfaethedig ar yr etholaethau). Mae adran 49H yn amlinellu’r camau y dylai’r Comisiwn eu cymryd ar ddiwedd y cyfnod terfynol ar gyfer sylwadau. Mae’r rhain yn golygu cyhoeddi unrhyw sylwadau a gafwyd yn ystod y cyfnod terfynol ac ystyried ei gynigion gan roi sylw i’r sylwadau hynny. Mae hyn yn cynnwys gofyniad pellach i ymgynghori â Chomisiynydd y Gymraeg ar orgraff yr enwau pan fo’rr Comisiwn yn cynnig newidiadau sy’n ymwneud ag enwau etholaethau’r Senedd nad oeddent wedi eu cynnwys yn yr ail adroddiad.
72.Mae adran 49I yn ei gwneud yn ofynnol i’r Comisiwn wneud a chyhoeddi adroddiad terfynol cyn 1 Rhagfyr 2028, a chyn 1 Rhagfyr bob wyth mlynedd ar ôl hynny, ac anfon yr adroddiad hwnnw at Weinidogion Cymru. Mae’r adran hon yn nodi yr hyn y mae rhaid ei gynnwys mewn adroddiad terfynol, gan gynnwys naill ai manylion unrhyw newidiadau sy’n ofynnol i’w gwneud i etholaethau’r Senedd neu ddatganiad nad yw’n ofynnol gwneud unrhyw newidiadau, yn ogystal ag amlinellu manylion unrhyw newidiadau i’r cynigion a nodir yn yr ail adroddiad ynghyd â’r rheswm am y newidiadau hynny. Mae is-adrannau (3) a (4) yn rhestru yr hyn y mae rhaid i’r adroddiad ei nodi yn benodol pan fo’n ofynnol gwneud newidiadau. Mae hyn yn benodol yn cynnwys gofyniad i nodi ffiniau ac enwau’r holl etholaethau hyd yn oed os yw’r newidiadau’n gysylltiedig â rhai etholaethau’n unig. Mae’r adran hon yn darparu nad yw methu â chyflwyno adroddiad terfynol i Weinidogion Cymru cyn y terfyn amser yn golygu bod yr adroddiad yn annilys. Mae’r adran hon hefyd yn darparu bod rhaid i Weinidogion Cymru osod yr adroddiad terfynol gerbron y Senedd cyn gynted ag y bo’n rhesymol ymarferol ar ôl iddynt ei gael.
73.Mae adran 49J yn manylu ynghylch sut y mae rhaid i Weinidogion Cymru weithredu adroddiad terfynol. Pan fo’n ofynnol gwneud newidiadau i etholaethau’r Senedd, rhaid i Weinidogion Cymru wneud rheoliadau yn rhoi effaith i’r penderfyniadau yn adroddiad terfynol y Comisiwn cyn gynted ag y bo’n rhesymol ymarferol ar ôl gosod yr adroddiad gerbron y Senedd ac mewn unrhyw achos, oni bai bod amgylchiadau eithriadol, cyn diwedd y cyfnod o 4 mis. Mae’r adran hon hefyd yn nodi’r camau y mae rhaid i Weinidogion Cymru eu cymryd os nad yw’r rheoliadau wedi eu gwneud o fewn y cyfnod penodedig, sy’n union yr un fath â’r camau sy’n ofynnol o dan baragraff 9 o Atodlen 2 i’r Ddeddf. Dylid gwneud rheoliadau o dan yr adran hon drwy offeryn statudol, ac er nad ydynt yn ddarostyngedig i unrhyw weithdrefn yn y Senedd, rhaid gosod yr offeryn statudol sy’n cynnwys y rheoliadau gerbron y Senedd cyn gynted ag y bo’n rhesymol ymarferol ar ôl i’r rheoliadau gael eu gwneud. Mae is-adran (8) yn darparu nad yw dod i rym y rheoliadau yn effeithio ar ddychwelyd Aelod o’r Senedd na chyfansoddiad y Senedd hyd nes y diddymir y Senedd mewn cysylltiad â’r etholiad cyffredinol cyffredin nesaf, neu etholiad cyffredinol eithriadol a gynhelir ar y diwrnod y byddai’r etholiad cyffredinol cyffredin nesaf wedi ei gynnal arno, neu etholiad cyffredinol eithriadol a gynhelir yn ystod y mis cyn hynny.
74.Mae adran 49K yn disgrifio sut y caniateir addasu adroddiad terfynol mewn unrhyw achos pan nodir gwallau gan y Comisiwn, ar ôl iddo gael ei osod gerbron y Senedd ond cyn i reoliadau gael eu gwneud o dan adran 49J. Mae’r adran hon yn darparu manylion y camau y caiff neu y mae rhaid i’r Comisiwn a Gweinidogion Cymru eu cymryd yn yr achos hwnnw, gan gynnwys cyhoeddi a gosod datganiad sy’n pennu’r addasiadau a’r rhesymau dros yr addasiadau hynny. Mae is-adran (5) yn ei gwneud yn ofynnol i’r rheoliadau a wneir gan Weinidogion Cymru o dan adran 49J adlewyrchu’r adroddiad terfynol ac unrhyw addasiadau a bennir yn y datganiad a wneir o dan yr adran hon.
75.Mae adran 49L yn diffinio termau a ddefnyddir yn Rhan 3A o Ddeddf 2013. Mae’r adran hon hefyd yn nodi sut y dylai’r Comisiwn gyhoeddi unrhyw hysbysiadau, adroddiadau a dogfennau eraill sy’n ofynnol o dan y Rhan hon.
Diwygiadau cysylltiedig
76.Mae paragraff 2 o Atodlen 3 yn nodi diwygiadau cysylltiedig i Ddeddf 2013 a Deddf Llywodraeth Leol ac Etholiadau (Cymru) 2021 (“
Darpariaeth drosiannol
77.Mae paragraff 3 yn ei gwneud yn ofynnol i Weinidogion Cymru, wrth wneud y set gyntaf o reoliadau o dan adran 49J, nodi ffiniau ac enwau pob un o 16 o etholaethau’r Senedd, a nodi pa un a ydynt yn etholaeth sirol neu’n etholaeth fwrdeistrefol. Mae hyn yn gymwys pa un a yw’r adroddiad terfynol ar yr adolygiad cyntaf o ffiniau a gynhaliwyd o dan Ran 3A o Ddeddf 2013 yn pennu bod newidiadau yn ofynnol i etholaethau’r Senedd ai peidio. Mae paragraff 3(2) yn gwneud addasiad trosiannol i’r effaith fod y diffiniad o’r term “etholaeth Senedd” yn adran 49L(1) i’w ddarllen fel cyfeiriad at reoliadau a wneir o dan baragraff 9 o Atodlen 2 i’r Ddeddf (ar ôl yr adolygiad a gynhelir o dan yr Atodlen honno) hyd nes y bydd y set gyntaf o reoliadau o dan adran 49J yn cymryd effaith.
