Deddf yr Amgylchedd Hanesyddol (Cymru) 2023

RHAN 4 ARDALOEDD CADWRAETH

Dynodi ardaloedd cadwraeth

158 Dynodi ardaloedd o ddiddordeb pensaernïol neu hanesyddol arbennig yn ardaloedd cadwraeth

(1) Rhaid i awdurdod cynllunio—

(a) o bryd i’w gilydd benderfynu pa rannau o’i ardal sy’n ardaloedd o ddiddordeb pensaernïol neu hanesyddol arbennig y mae’n ddymunol diogelu neu wella eu cymeriad neu eu golwg, a

(b) dynodi’r rhannau hynny yn ardaloedd cadwraeth.

(2) Caiff awdurdod cynllunio amrywio neu ganslo dynodiad.

(3) Os yw awdurdod cynllunio yn dynodi ardal gadwraeth, neu’n amrywio neu’n canslo dynodiad, rhaid iddo roi hysbysiad ei fod wedi gwneud hynny i Weinidogion Cymru.

(4) Rhaid i’r hysbysiad gynnwys digon o wybodaeth i adnabod yr ardal yr effeithir arni.

(5) Rhaid i’r awdurdod cynllunio gyhoeddi’r hysbysiad gydag eglurhad o effaith y dynodiad, yr amrywiad neu’r canslo—

(a) yn y London Gazette, a

(b) mewn o leiaf un papur newydd sy’n cylchredeg yn ardal yr awdurdod.

(6) Mae dynodiad o dan yr adran hon yn bridiant tir lleol.

Dyletswyddau sy’n ymwneud ag ardaloedd cadwraeth

159 Dyletswydd i lunio a chyhoeddi cynigion ar gyfer diogelu a gwella ardaloedd cadwraeth

(1) Rhaid i awdurdod cynllunio o bryd i’w gilydd lunio a chyhoeddi cynigion ar gyfer diogelu a gwella unrhyw ran o’i ardal sy’n ardal gadwraeth.

(2) Rhaid i’r awdurdod gyflwyno’r cynigion i’w hystyried i gyfarfod cyhoeddus a gynhelir yn yr ardal gadwraeth y mae’r cynigion yn ymwneud â hi neu, pan na fo lle addas yn yr ardal gadwraeth, mor agos iddi ag y bo’n rhesymol ymarferol.

(3) Rhaid i’r awdurdod roi sylw i unrhyw safbwyntiau, ynghylch y cynigion, a fynegir yn y cyfarfod.

160 Arfer swyddogaethau cynllunio: dyletswydd gyffredinol sy’n ymwneud ag ardaloedd cadwraeth

(1) Wrth arfer swyddogaeth gynllunio mewn perthynas ag adeilad neu dir arall mewn ardal gadwraeth, rhaid i berson roi sylw arbennig i ddymunoldeb diogelu neu wella cymeriad neu olwg yr ardal honno.

(2) Yn yr adran hon ystyr “swyddogaeth gynllunio” yw unrhyw swyddogaeth o dan neu yn rhinwedd y canlynol—

(a) Rhan 3, y Rhan hon, Rhan 5 neu Ran 7 fel y mae’n gymwys at ddibenion unrhyw un neu ragor o’r Rhannau hynny,

(b) Deddf Cynllunio Gwlad a Thref 1990 (p. 8), neu

(c) adran 70 neu 73 o Ddeddf Diwygio Cyfraith Lesddaliad, Tai a Datblygu Trefol 1993 (p. 28) (cynlluniau rheoli ystad).

Rheolaethu dymchwel mewn ardaloedd cadwraeth

161 Gofyniad i ddymchweliad gael ei awdurdodi

(1) Ni chaiff person gyflawni gwaith ar gyfer dymchwel adeilad y mae’r adran hon yn gymwys iddo, neu beri i waith o’r fath gael ei gyflawni, oni bai bod y gwaith wedi ei awdurdodi o dan adran 162.

(2) Mae’r adran hon yn gymwys i unrhyw adeilad mewn ardal gadwraeth, ac eithrio—

(a) adeilad sy’n heneb gofrestredig (ond gweler adran 11);

(b) adeilad rhestredig (ond gweler adran 88);

(c) adeilad o ddisgrifiad a bennir mewn rheoliadau a wneir gan Weinidogion Cymru;

(d) adeilad o ddisgrifiad a bennir mewn cyfarwyddyd a roddir i awdurdod cynllunio unigol gan Weinidogion Cymru.

(3) Caiff Gweinidogion Cymru gyfarwyddo awdurdod cynllunio bod yr adran hon, er gwaethaf unrhyw ddarpariaeth a wneir gan reoliadau o dan is-adran (2)(c), i fod yn gymwys i adeilad o ddisgrifiad a bennir yn y cyfarwyddyd.

(4) Nid yw is-adran (1) yn gwahardd gwaith a gyflawnir gan neu ar ran y Goron o dan yr amgylchiadau a nodir ym mharagraffau (a) i (d) o adran 117(4) (gwaith brys).

(5) Mae Atodlen 11 yn gwneud darpariaeth ynghylch effaith yr adran hon yn peidio â bod yn gymwys i adeilad.

162 Awdurdodi dymchweliad drwy gydsyniad ardal gadwraeth

(1) Mae gwaith ar gyfer dymchwel adeilad y mae adran 161 yn gymwys iddo wedi ei awdurdodi—

(a) os yw cydsyniad ysgrifenedig i’w gyflawni wedi ei roi gan yr awdurdod cynllunio y mae’r adeilad yn ei ardal neu gan Weinidogion Cymru, a

(b) os yw’r gwaith yn cael ei gyflawni yn unol â thelerau’r cydsyniad (gan gynnwys unrhyw amodau sydd ynghlwm wrtho).

(2) Pan—

(a) bo gwaith ar gyfer dymchwel adeilad y mae adran 161 yn gymwys iddo wedi ei gyflawni heb gael ei awdurdodi, a

(b) bo’r awdurdod cynllunio neu Weinidogion Cymru yn rhoi cydsyniad ysgrifenedig ar gyfer y gwaith,

mae’r gwaith wedi ei awdurdodi o adeg rhoi’r cydsyniad hwnnw.

(3) Cyfeirir at gydsyniad o dan is-adran (1) neu (2) yn y Ddeddf hon fel cydsyniad ardal gadwraeth.

163 Cymhwyso Rhan 3 i ardaloedd cadwraeth

(1) Mae’r darpariaethau a ganlyn yn Rhan 3 yn gymwys mewn perthynas ag adeiladau y mae adran 161 yn gymwys iddynt fel y maent yn gymwys i adeiladau rhestredig—

(a) Pennod 2 (rheolaethu gwaith), ac eithrio—

(i) adrannau 88 a 89;

(ii) adran 90(1)(c) a (4)(b);

(iii) adran 95;

(iv) adran 96(2);

(v) adran 97(5), (6) ac (9);

(vi) adrannau 98(3)(b) a 99(5);

(vii) adran 101(2);

(viii) adran 104(3);

(ix) adran 111(5) ac (8);

(b) Pennod 4 (gorfodi), ac eithrio—

(i) adran 117(5);

(ii) adran 118;

(iii) adran 128(3)(c);

(c) Pennod 6 (cyffredinol), ac eithrio—

(i) adran 152(1), (2), (3)(b) a (5)(c) i (e);

(ii) adran 156.

(2) Wrth eu cymhwyso mewn perthynas ag adeiladau y mae adran 161 yn gymwys iddynt—

(a) mae’r darpariaethau a gymhwysir gan is-adran (1) i’w darllen fel be bai—

(i) unrhyw gyfeiriad at gydsyniad adeilad rhestredig yn gyfeiriad at gydsyniad ardal gadwraeth;

(ii) unrhyw gyfeiriad at gymeriad adeilad rhestredig yn gyfeiriad at gymeriad neu olwg yr ardal gadwraeth y mae’r adeilad ynddi;

(iii) unrhyw gyfeiriad arall at adeilad rhestredig yn gyfeiriad at adeilad y mae adran 161 yn gymwys iddo;

(iv) unrhyw gyfeiriad at adran 88 yn gyfeiriad at adran 161;

(b) mae’r darpariaethau a gymhwysir gan is-adran (1)(a) i’w darllen fel pe bai—

(i) yn adran 98(3)(a), y cyfeiriad at adran 89(2) yn gyfeiriad at adran 162(2);

(ii) yn adran 99(3), “adrannau 90 i 94” wedi ei roi yn lle “adrannau 90 i 95”;

(c) mae’r darpariaethau a gymhwysir gan is-adran (1)(b) i’w darllen fel pe bai—

(i) yn adrannau 117(4), 121(4) a 127(2)(d), y cyfeiriadau at ddiogelu’r adeilad wedi eu hepgor;

(ii) yn adran 126(1), y cyfeiriad at adran 89(2) yn gyfeiriad at adran 162(2);

(iii) yn adran 127(2), “nad oes angen cadw’r adeilad er lles diogelu neu wella cymeriad neu olwg yr ardal gadwraeth y mae ynddi” wedi ei roi yn lle paragraff (a);

(d) mae’r darpariaethau a gymhwysir gan is-adran (1)(c) i’w darllen fel pe bai, yn adran 152(3)(c), y cyfeiriad at adran 118 wedi ei hepgor.

(3) Caiff Gweinidogion Cymru drwy reoliadau ddiwygio’r adran hon i wneud darpariaeth ychwanegol neu ddarpariaeth wahanol ynghylch cymhwyso Penodau 2, 4 a 6 o Ran 3 mewn perthynas ag adeiladau y mae adran 161 yn gymwys iddynt.

Diogelu adeiladau mewn ardaloedd cadwraeth ar frys

164 Gwaith brys i ddiogelu adeiladau mewn ardaloedd cadwraeth

(1) Mae is-adran (2) yn gymwys pan fo Gweinidogion Cymru yn ystyried bod diogelu adeilad mewn ardal gadwraeth yn bwysig ar gyfer cynnal cymeriad neu olwg yr ardal honno.

(2) Caiff Gweinidogion Cymru gyfarwyddo bod adran 144 (gwaith brys) yn gymwys i’r adeilad fel y mae’n gymwys i adeiladau rhestredig.

(3) Pan fo cyfarwyddyd yn cael effaith mewn perthynas ag adeilad—

(a) mae adrannau 144 i 146 i’w darllen fel pe bai cyfeiriadau at adeilad rhestredig yn gyfeiriadau at yr adeilad;

(b) mae adran 144(7) i’w darllen fel pe bai paragraff (b) wedi ei hepgor.

Grantiau a chytundebau ardaloedd cadwraeth

165 Grant gan Weinidogion Cymru ar gyfer diogelu neu wella ardaloedd cadwraeth

(1) Caiff Gweinidogion Cymru roi grantiau i dalu unrhyw wariant perthnasol y maent yn ystyried ei fod wedi gwneud neu y bydd yn gwneud cyfraniad sylweddol at ddiogelu neu wella cymeriad neu olwg ardal gadwraeth.

(2) Mae gwariant yn berthnasol at ddibenion is-adran (1) os aed iddo neu os eir iddo wrth wneud y gwaith diogelu neu wella a grybwyllir yn yr is-adran honno, mewn cysylltiad â’r gwaith diogelu neu wella hwnnw, neu gyda golwg ar hybu’r gwaith diogelu neu wella hwnnw.

(3) Mae’r darpariaethau a ganlyn yn yr adran hon yn gymwys pan—

(a) bo Gweinidogion Cymru yn rhoi grant o dan is-adran (1) mewn perthynas ag adeilad neu dir arall ar delerau sy’n darparu y gellir ei adennill o dan yr adran hon, a

(b) cyn neu wrth roi’r grant, fo Gweinidogion Cymru yn rhoi hysbysiad ysgrifenedig i dderbynnydd y grant sy’n—

(i) crynhoi effaith yr adran hon, a

(ii) pennu cyfnod, sy’n dechrau â’r diwrnod y rhoddir y grant ac sy’n dod i ben heb fod yn hwy na 10 mlynedd ar ôl y diwrnod hwnnw, y gellir adennill y grant ynddo yn unol ag is-adrannau (5) i (7) (“y cyfnod adennill”).

(4) Os na chydymffurfir ag unrhyw un neu ragor o amodau a osodir wrth roi’r grant, caiff Gweinidogion Cymru adennill swm y grant, neu unrhyw ran o’r swm hwnnw, oddi wrth dderbynnydd y grant.

(5) Mae is-adrannau (6) a (7) yn gymwys os, yn ystod y cyfnod adennill—

(a) caiff y cyfan neu ran o’r buddiant yr oedd derbynnydd y grant yn ei ddal, ar y diwrnod y rhoddwyd y grant, yn yr adeilad neu dir arall (“y buddiant perthnasol”) y mae’r grant yn ymwneud ag ef ei waredu neu ei gwaredu, a

(b) caiff y gwarediad ei wneud drwy werthu, drwy gyfnewid neu drwy les am gyfnod o 21 o flynyddoedd o leiaf.

(6) Os caiff y gwarediad ei wneud gan dderbynnydd y grant neu gan berson y mae derbynnydd y grant wedi rhoi rhan o’r buddiant perthnasol iddo, caiff Gweinidogion Cymru adennill swm y grant, neu unrhyw ran o’r swm hwnnw, oddi wrth dderbynnydd y grant.

(7) Os caiff y gwarediad ei wneud gan berson y mae derbynnydd y grant wedi rhoi’r cyfan o’r buddiant perthnasol iddo, caiff Gweinidogion Cymru adennill swm y grant, neu unrhyw ran o’r swm hwnnw, oddi wrth y person y rhoddwyd y rhodd iddo.

(8) Ni chaiff Gweinidogion Cymru adennill symiau o dan yr adran hon sydd, gyda’i gilydd, yn fwy na swm y grant.

(9) Yn yr adran hon mae cyfeiriadau at roi buddiant i berson yn gyfeiriadau at ei roi i’r person yn uniongyrchol neu’n anuniongyrchol, ac eithrio ar farwolaeth deiliad y buddiant.

166 Cytundebau ardaloedd cadwraeth

(1) Caiff Gweinidogion Cymru wneud cytundeb ardal gadwraeth ag un neu ragor o awdurdodau cynllunio.

(2) Mae cytundeb ardal gadwraeth yn gytundeb y bydd swm penodedig o arian yn cael ei roi o’r neilltu am gyfnod penodedig o flynyddoedd at ddiben rhoi grantiau ar gyfer atgyweirio adeiladau sydd mewn ardal gadwraeth ac—

(a) sydd wedi eu cynnwys mewn rhestr a lunnir at ddibenion y cytundeb gan y partïon iddo, neu ganddynt hwy ac awdurdodau cynllunio eraill, neu

(b) a ddangosir ar fap a luniwyd at y dibenion hynny gan y partïon, neu ganddynt hwy ac awdurdodau cynllunio eraill.

(3) Caiff Gweinidogion Cymru dalu grant at ddibenion cytundeb ardal gadwraeth i awdurdod cynllunio sy’n barti i’r cytundeb neu i unrhyw berson arall.

(4) Caiff Gweinidogion Cymru wneud trefniadau ag unrhyw awdurdod o’r fath ynghylch sut y mae’r cytundeb i’w gyflawni (gan gynnwys trefniadau ar gyfer cynnig a thalu grantiau o dan yr adran hon).

(5) Mae adran 165(4) i (9) yn gymwys i grant o dan yn yr adran hon, ond gan gymryd bod y cyfnod adennill yn 3 blynedd sy’n dechrau â’r diwrnod y rhoddir y grant.