Pennod 4 – Osgoi a Datrys Anghytundebau.
Trefniadau awdurdodau lleol
Adran 68 - Trefniadau ar gyfer osgoi a datrys anghytundebau
151.Mae adran 68 yn ei gwneud yn ofynnol i awdurdodau lleol wneud trefniadau ar gyfer osgoi a datrys y canlynol:
anghytundebau rhwng awdurdodau lleol neu gyrff llywodraethu ar y naill law, a phlant, eu rhieni a phobl ifanc ar y llaw arall mewn perthynas â swyddogaethau o dan y Ddeddf (is-adran (1)); a
anghytundebau rhwng perchenogion (fel y’u diffinnir yn adran 579(1) o DDeddf 1996 ac adran 99(1)) mathau amrywiol o ysgol a sefydliadau eraill yng Nghymru neu yn Lloegr (gweler y rhestr yn is-adran (7)) ar y naill law ac ar y llaw arall, plant, eu rhieni a phobl ifanc ynghylch y ddarpariaeth ddysgu ychwanegol a wneir ar gyfer plant neu bobl ifanc.
152.Mae’r gofyniad hwn yn cynnwys darparu mynediad at help gan berson annibynnol i ddatrys anghytundeb. O dan adran 9 rhaid i awdurdodau lleol gymryd camau rhesymol i wneud y trefniadau yn hysbys i bobl amrywiol, gan gynnwys plant a’u rhieni, pobl ifanc a chyrff llywodraethu yn eu hardal. Rhaid i awdurdodau lleol hefyd hybu’r defnydd ohonynt (adran 68(4)). Caiff y cod osod gofynion pellach ar awdurdodau lleol mewn cysylltiad â’r trefniadau o dan adran 4(5). Mae dyletswydd ar awdurdodau lleol hefyd i roi gwybod i blant, eu rhieni a phobl ifanc nad yw’r trefniadau hyn yn effeithio ar eu hawl i apelio i’r Tribiwnlys (is-adran (5)). Mae is-adran (8) yn darparu y bydd trefniadau awdurdodau lleol o dan yr adran hon hefyd yn gymwys i blant y maent yn gofalu amdanynt, ond nad ydynt yn eu hardal.
Adran 69 - Gwasanaethau eirioli annibynnol
153.Mae adran 69 yn ei gwneud yn ofynnol i awdurdodau lleol wneud trefniadau ar gyfer gwasanaethau eirioli annibynnol sy’n darparu cyngor a chymorth i blentyn, person ifanc neu gyfaill achos (gweler adran 85) sy’n gwneud, sy’n bwriadu gwneud neu sy’n ystyried gwneud, apêl i’r Tribiwnlys neu sy’n cymryd rhan, neu sy’n bwriadu cymryd rhan, mewn trefniadau ar gyfer datrys anghytundebau a wneir o dan adran 68. Mae dyletswydd hefyd i atgyfeirio plant, pobl ifanc a chyfeillion achos o’r fath (pan fo’r awdurdod lleol yn gyfrifol am y plentyn penodol neu’r person ifanc penodol – gweler adran 85) i ddarparwr y gwasanaethau eirioli. Mae awdurdod lleol yn gyfrifol am blentyn neu berson ifanc os yw’r person yn ardal yr awdurdod (gweler adran 99(4)) ac yn rhinwedd adran 68(8), bydd trefniadau awdurdodau lleol o dan yr adran hon hefyd yn gymwys i blant y maent yn gofalu amdanynt, ond nad ydynt yn eu hardal. Mae hyn yn caniatáu i blant o’r fath sy’n derbyn gofal gael mynediad at drefniadau eirioli’r awdurdod lleol sy’n gofalu amdanynt, neu drefniadau eirioli’r awdurdod lleol y maent yn ei ardal.
154.Rhaid i awdurdodau lleol roi sylw i’r egwyddor y dylai trefniadau’r gwasanaethau eirioli annibynnol fod yn annibynnol ar unrhyw berson sy’n destun apêl neu sy’n ymwneud â’r apêl (is-adran (3)).
155.Mae hefyd yn ofynnol i awdurdodau lleol, o dan adran 9, gymryd camau rhesymol i sicrhau bod pobl amrywiol, gan gynnwys plant (a’u rhieni), pobl ifanc a chyrff llywodraethu yn eu hardal yn ymwybodol o’r trefniadau hyn.
Apelau a cheisiadau i’r Tribiwnlys
Adran 70 - Hawliau o ran apelau a cheisiadau
156.Mae adran 70 yn darparu hawl i blant, eu rhieni a phobl ifanc i apelio i’r Tribiwnlys yn erbyn penderfyniadau cyrff llywodraethu sefydliadau addysg bellach a phenderfyniadau awdurdodau lleol ac mewn perthynas â CDUau a lunnir neu a gynhelir gan gorff neu awdurdod o’r fath neu a ddiwygir gan awdurdod o dan adran 27(6). Nid yw’n caniatáu i apelau gael eu dwyn yn erbyn camau cyrff llywodraethu ysgolion a gynhelir, ond gall eu camau gael eu hatgyfeirio i awdurdodau lleol er mwyn iddynt eu hailystyried (gweler adrannau 26, 27 a 32) ac mae hawl i apelio yn erbyn camau’r awdurdodau wrth ailystyried materion (fel y’i nodir yn is-adran (2)).
157.Mae is-adran (2) yn nodi’r materion y caiff plentyn, ei riant neu berson ifanc apelio i’r Tribiwnlys yn eu herbyn, er enghraifft ynghylch penderfyniad bod gan blentyn neu berson ifanc ADY neu nad oes gan blentyn neu berson ifanc ADY.
158.Yn rhinwedd adran 85, o dan amgylchiadau penodol, caniateir i gyfeillion achos gael eu penodi ar ran plentyn nad oes ganddo ddealltwriaeth a deallusrwydd digonol i ddeall rhai o’r materion sydd wedi eu cwmpasu gan y Ddeddf hon a chânt arfer hawliau penodol y plentyn o dan y Ddeddf, gan gynnwys yr hawl i ddwyn apêl o dan adran 70(2). Mae’n bosibl mai’r ffaith bod y plentyn yn ifanc sydd i gyfrif am y ffaith nad oes ganddo ddealltwriaeth neu mae’n bosibl bod rhesymau eraill, megis anabledd dysgu. Mae adran 84 yn darparu ar gyfer pwy sy’n penderfynu nad oes gan blentyn ddealltwriaeth.
159.Mae’r adran hon hefyd yn galluogi plentyn neu riant plentyn i wneud cais i’r Tribiwnlys am ddatganiad naill ai bod gan y plentyn y galluedd neu nad oes ganddo’r galluedd (lefel angenrheidiol o ddealltwriaeth) i wneud penderfyniadau neu i ddeall gwybodaeth mewn perthynas â’i ADY (is-adran (3)).
Adran 71 - Penderfyniadau ar apelau a cheisiadau o dan adran 70
160.Mae adran 71 yn nodi’r gorchmynion neu’r penderfyniadau eraill y caiff y Tribiwnlys eu gwneud ar apêl o dan adran 70(2) (Hawliau o ran apelau a cheisiadau). Mae hefyd yn darparu i’r Tribiwnlys, ar gais o dan adran 70(3) o ran pa un a oes gan blentyn alluedd ai peidio, ddatgan ar y mater.
Adran 72 - Hawliau o ran apelio: personau sy’n cael eu cadw’n gaeth
161.Mae adran 72 yn rhestru’r materion y caiff person sy’n cael ei gadw’n gaeth (pa un a yw’n blentyn neu’n berson ifanc) a rhiant plentyn sy’n cael ei gadw’n gaeth apelio i’r Tribiwnlys yn eu herbyn. Mae’r rhain yn cyfateb yn fras o ran sylwedd i’r hawliau apelio i blant a phobl ifanc nad ydynt yn cael eu cadw’n gaeth (adran 70), ond yn adlewyrchu’r dyletswyddau gwahanol sy’n ddyledus i bersonau sy’n cael eu cadw’n gaeth.
Adran 73 - Penderfyniadau ar apelau o dan adran 72
162.Mae adran 73 yn nodi’r gorchmynion neu’r penderfyniadau eraill y caiff y Tribiwnlys eu gwneud ar apêl o dan adran 72 (Hawliau o ran apelio: personau sy’n cael eu cadw’n gaeth).
Adran 74 - Rheoliadau ynghylch apelau a cheisiadau
163.Mae’r adran hon yn galluogi Gweinidogion Cymru i wneud rheoliadau sy’n cynnwys darpariaeth bellach ynghylch apelau a cheisiadau i’r Tribiwnlys o dan Ran 2, gan gynnwys, er enghraifft, ynghylch materion eraill sy’n ymwneud â CDU y gellir dwyn apêl yn eu herbyn, ynghylch gwneud apelau neu geisiadau a phenderfynu arnynt, rhoi pwerau pellach i’r Tribiwnlys wrth benderfynu ar apêl neu gais, ac apelau neu geisiadau heb wrthwynebiad.
Adran 75 - Rheoliadau ynghylch y weithdrefn
164.Mae’r adran hon yn galluogi Gweinidogion Cymru i wneud rheoliadau ynghylch cychwyn apêl neu gais o dan Ran 2 a thrafodion y Tribiwnlys ar apêl neu gais o’r fath. Mae is-adran (2) yn rhestru’r darpariaethau y caniateir iddynt gael eu cynnwys yn y rheoliadau ac mae is-adran (3) yn darparu bod rhaid i drafodion gerbron y Tribiwnlys gael eu cynnal yn breifat, ac eithrio o dan amgylchiadau a ragnodir mewn rheoliadau.
Adran 76 - Cyrff GIG: tystiolaeth ac argymhellion y Tribiwnlys
165.Mae adran 76 yn darparu y caiff y Tribiwnlys arfer ei swyddogaethau er mwyn: ei gwneud yn ofynnol i gorff GIG roi tystiolaeth ynghylch arfer swyddogaethau’r corff; a gwneud argymhellion i gorff GIG ynghylch arfer swyddogaethau’r corff, yn y ddau achos mewn perthynas ag apêl o dan Ran 2. Mae hefyd yn ei gwneud yn ofynnol i’r corff GIG y gwnaed argymhelliad iddo lunio adroddiad i’r Tribiwnlys, o fewn unrhyw gyfnod a ragnodir mewn rheoliadau, ar naill ai: y camau y mae wedi eu cymryd neu’n bwriadu eu cymryd mewn ymateb i’r argymhelliad; neu os nad yw wedi cymryd unrhyw gamau ac nad yw’n bwriadu cymryd unrhyw gamau, y rheswm dros hynny.
166.Mae ‘corff GIG’ wedi ei ddiffinio yn adran 99(1) fel Bwrdd Iechyd Lleol neu ymddiriedolaeth GIG (gweler hefyd y pŵer yn adran 99(8)).
Adran 77 - Cydymffurfedd â gorchmynion
167.O dan yr adran hon, os yw’r Tribiwnlys yn gwneud gorchymyn o dan Ran 2 (e.e. sy’n ei gwneud yn ofynnol i awdurdod lleol ddiwygio CDU), rhaid i’r corff llywodraethu neu’r awdurdod lleol o dan sylw gydymffurfio â’r gorchymyn cyn diwedd y cyfnod (os oes un) a ragnodir mewn rheoliadau, sy’n dechrau â’r dyddiad y caiff ei wneud. Mae is-adran (2) yn ei gwneud yn ofynnol i’r corff neu’r awdurdod o dan sylw adrodd i’r Tribiwnlys o ran cydymffurfedd â’r gorchymyn o fewn y cyfnod o 14 o ddiwrnodau sy’n dechrau ar y diwrnod ar ôl y dyddiad y mae rhaid ei fod wedi cydymffurfio â’r gorchymyn (o dan is-adran (1)).
Adran 78 – Pŵer i rannu dogfennau a gwybodaeth arall â Gweinidogion Cymru
168.Mae’r adran hon yn rhoi pŵer i’r Tribiwnlys i rannu â Gweinidogion Cymru wybodaeth am gydymffurfedd â gorchymyn neu argymhelliad gan y Tribiwnlys a wneir o dan Ran 2. Fodd bynnag, nid yw hyn o reidrwydd yn golygu y gall rannu’r holl wybodaeth mewn unrhyw achos penodol, oherwydd bydd yn dibynnu ar yr holl amgylchiadau, a fyddai’n gydnaws â hawliau o dan y Confensiwn Ewropeaidd ar Hawliau Dynol ac a fyddai’n ddarostyngedig i unrhyw gyfyngiadau eraill yn y gyfraith (er enghraifft o dan ddeddfwriaeth ar ddiogelu data).
169.Mae’n bosibl y bydd hyn yn helpu Gweinidogion Cymru i fonitro gweithrediad y system y darperir ar ei chyfer yn y Ddeddf a llywio ystyriaeth o ran pa un i gymryd camau o dan bwerau eraill (e.e. o dan Ran 2 o Ddeddf Safonau a Threfniadaeth Ysgolion (Cymru) 2013) mewn ymateb i achosion ymddangosiadol o beidio â chydymffurfio.
Adran 79 - Trosedd
170.Mae’r adran hon yn darparu bod y rheini sy’n methu, heb esgus rhesymol, â chydymffurfio â gofyniad (sydd wedi ei osod gan reoliadau o dan adran 74 neu 75) sy’n ymwneud â datgelu dogfennau neu edrych ar ddogfennau neu i fod yn bresennol yn y tribiwnlys i roi tystiolaeth a dangos dogfennau, yn euog o drosedd y mae modd ei chosbi drwy ddirwy nad yw’n uwch na lefel 3 ar y raddfa safonol.
Adran 80 - Lwfansau am fod yn bresennol yn Nhribiwnlys Addysg Cymru
171.Mae’r adran hon yn darparu pŵer i Weinidogion Cymru i dalu lwfansau mewn perthynas â bod yn bresennol yn y Tribiwnlys.
Adran 81 - Apelau o Dribiwnlys Addysg Cymru i’r Uwch Dribiwnlys
172.Mae adran 81 yn caniatáu i barti i unrhyw drafodion ynghylch ADY gerbron Tribiwnlys Addysg Cymru apelio (â chaniatâd – gweler is-adran (2)) i’r Uwch Dribiwnlys ar unrhyw bwynt cyfreithiol sy’n deillio o benderfyniad a wneir gan Dribiwnlys Addysg Cymru yn y trafodion hynny.
173.Mae adran 12 o Ddeddf Tribiwnlysoedd, Llysoedd a Gorfodaeth 2007 yn nodi’r hyn y gall yr Uwch Dribiwnlys ei wneud pan fo’n canfod bod gwall cyfreithiol yn gysylltiedig â phenderfyniad mewn apêl o dan adran 11 o’r Ddeddf honno: caiff osod y penderfyniad o’r neilltu ac os felly, mae adran 11 yn nodi’r opsiynau pellach o ran sut i fwrw ymlaen. Mewn gwirionedd, mae adran 81(3) yn cymhwyso hyn i apelau i’r Uwch Dribiwnlys oddi wrth y Tribiwnlys Addysg o dan adran 81.
